page0037

27

modyfikacye w danych warunkach doświadczalnych.

Jest to matematyka czysta, nauka formalna, odłam logiki.

Inna koncepcya świeższej daty, mniej dyskretna od poprzedniej, zasadza się na traktowaniu wszelkich przejawów przyrody jako formy energii. Termin energia zawiera coś bardzo nieokreślonego, wyraża co najwyżej dwie rzeczy: naprzód opiera się na dalekiem wspomnieniu siły muskularnej; niejasno myśleć każe o wrażeniu, jakiego doznaje się zaciskając pięści, a potem zdradza rodzaj szacunku, bardzo naturalnego, dla sił przyrody, które we wszystkich obrazach, jakie o nich tworzy sobie człowiek, występują zawsze jako wyższe od jego siły.

Mówi się: »energia przyrody«, nie mówi się »bez-siła przyrody«, co doświadczalnie byłoby również prawdziwem. Słowo: bezsiła, słabość zachowane jest dla nas. Odłączywszy te niepewne suggestye, termin energia jest istotnie tym, jakiego użyć należy dla nazwania zjawisk, których wnętrznej istoty nie mamy zamiaru przenikać, lecz pragniemy tylko znać prawa ich i rozmierzyć stopnie.

Trzecią koncepcyą bardziej obrazową, śmielszą jest teorya mechaniczna czyli kinetyczna; ta koniecznie chce przedstawić, wyobrazić sobie, jak zjawiska rzeczywiście się odbywają. Szuka wśród własności materyi tej, która najwyraźniej postrzegać się daje, którą najłatwiej określić i zanalizować, która najsilniej nadaje się do miary i obrachunku; — wy-

http://rcin.org.pl