page0566

558

Skry t«k wiato we — Skrzela

ny mech islandzki (Cetraria islandica) po odciągnięciu mu goryczy, może posłużyć >a pokarm. Lecz daleko smaczniejszy i pożywniejszy pokarm wydają niektóre grzyby. W nichto obok wielkich trucizn są i bardzo pożyteczne bo nawet za przysmak (trufle) uchodzące. Mchów używają do wyściełania sprzętów domowych; są także materyjałem, z którego torf czyli pewnego rodzaju paliwo powstaje, kiedy znów paprocie są tak niektóre ładne, że je powszechnie umyślnie dla ozdoby hodujemy. Nakoniec zarodniki z widłaków, czyli tak zwane semen Lyeopodii, służą na ceie lecznicze, a w teatrach robią z tego sztuczne błyskawice, bo się te zarodniki tak szybko jak siarka lub saletra zapalają.    F. Be.

Skrzący, Siarczysty mróz, gdy w dniu pogodnym a mroźnym., promienie słoneczne odbijają się o kryształy lodu i te świecą, nakształt iskier.

Skrzeczek (Cricetus Cuv.), rodzaj ssących Szczurowatych z pod rzędu Myszowatych (.Myomorpha Brandt}, mający za cechy: ciało grube na krótkich nogach; pysk krótki, uszy obszerne zaokrąglone siercia porosłe: torebki przyżu-chwowe obszerne; ogon krótki; nogi przednie czteropalcowe z sęczkiem w miejscu palca wieJkiego, tylne o pifciu palcach; pazury mierne szponiaste; zębów trzonowych po' każdej stronie obu szczęk po 5. Sąto zwierzęta po większej części drobne, przebywające nietowarzysko w urodzajnych równinach lub stepach; kryjące się w głębokich norach, gdzie znaczne zapasy na zimę gromadzą i sen zimowy odbyw^rają. Złośliwe i odważne. Gatunków jest około dziesięciu, wszystkie są rozmieszczone na starym lądzie, Rossyja i Syberyja najwięcej posiada gatunków. U nas dosyć pospolitym jest, choć nieliczny w całym kraju, Skrzeczek zwany także Chomikiem lub Pieskiem ziemnym (Cricetus vu/~ garis Desm.) największy, wielkości szczura lecz grubszy, rndawo-płowy z czarnym spodem i białen odmianami na szyi i pysku. Znany ze szkód wy-rzedzanych w zbożach, a przytem z zaciętości w obronie.    Wl. T.

Sbrzeczbomysz (Cricetomys Waterh.), rodzaj ssących Szczurowatych z podrzędu Myszowatych (Myomorpha Brandt), pośredni między rodzajami Myszy i Skrzeczka, zawierający małą liczbę gatunków* amerykańskich.    Wl. T.

Sbrzeczno, słynna góra w dawnem województwie Krakowskiem, w księz-twie Oswiecimskiem, gęstemi lasami pokryta, w których chowały się najliczniejsze gromady łosiów.    K. W ^f. W.

Skrzela, sąto narzędzia służące zwierzętom wodnym do oddychania powietrzem w wodzie rozpuszczonem i zastępują miejsce płuc, mirjacych podobne przeznaczenie u zwierząt lądowych. P rocess oddychania za pomocą skrzeli

0    tyle jest podobny do takiegoż processu, odbywającego się za pomocą płuc, że

1    tutaj krew zawierająca zbytek w^fęgla, pozbywa się go w zetknięciu z tlenem, którego jednak w wodzie daleko mniej się znajduje, niż w powietrzu atmosfe-rycznem. Dla tego oddychanie za pomocą skrzel odbywa się mniej dokładnie niż za pomocą płuc i jest właściwem zwierzętom niższej organizacyi, jak: większej liczbie mięczaków, robaków, skorupiakom, wielu gąsiennicom owadów, wszystkim rybom i niektórym gadom, a szczególniej żabom w stanie kijanek. Postać skrzeli jest bardzo rozmaita. U największej liczby ryb mają one postać grzebyków, u innych zwierząt wodnych występują one w kształcie pęków, bukiecików, błon, i często bywają pięknie zabarwione, a niekiedy zaledwie do-strzedz je można. J. Muller, opierając się na rozmaitej budowie wewnętrznej pnia tętnicy skrzelowej, w ostatnich czasach utw^rorzył ryb nowy Hkład. Niewiele jest zwierząt, u któryehby' razem znajdowały się płuca i skrzele. Zadu-