page0841

833

Saletra

pieni, piaskowców, marglów, kredy i z gruntów ze zwietrzenia tych skał powstałych; znajdujemy ją także na wilgotnej części murów wielu piwnic, oraz ścian jaskiń podziemnych, tudzież w niektórych roślinach, jak w boraksie (Bo-rago officinalis), słonecznik (Helianthus annuus), jaskółczem zielu (Chelidonium majus), w tytuniu, w wielu wodach studziennych i t. p., do których oczywiście z ziemi dostać się musiała. Czy saletra rzeczywiście była znaną starożytnym Grekom i Rzymianom, niewiadomo; nazwiskiem bowiem nitrurn w ogóle oznaczano sól na powierzchnię ziemi wykwitającą, która nie koniecznie saletrę, lecz rozmaite inne sole, jak sól kuchenną, sodę, sól gorzką i inne zawierać może. Saletra ma rozliczne zastosowania; używa się bowiem do roboty prochu, ogni sztucznych, zapałek, do fabrykacyi szkła i kwasu azotnego oraz siar-czanego, do solenia (peklowania) mięsa, które chroni od zepsucia i nadaje mu kolor czerwony, a także i do niektórych innych zastosowań przemysłowych i dla tego jest ważnym i upowszechnionym artykułem handlowym. Użyteczność saletry jest powodem, że w celu jej otrzymania korzysta się nie tylko ze wszelkich źródeł naturalnych, lecz jeszcze wyrabia się ją sztucznie, przez postawienie ciał, z których powstać może, w warunkach do jej tworzenia najstosowniejszych, jakiemi są: 1) obecność ciał zawierających silne zasady, w pewnym dość znacznym stopniu rozdrobnienia, n. p. kredy, wapienia dziurkowatego, marglu, gruzu wapiennego, popiołu drzewnego i t. p.; zbite bowiem materyjały do tworzenia saletry mniej są właściwe; 2) obecność pewnego stopnia wilgoci, w podobnej ilości jak w soli; 3) stopień ciepła 15°—20° R., w niskich bowiem temperaturach saletra się nie tworzy; 4) przystęp powietrza atmosferycznego; 5) obecność butwiejąeyeh materyj roślinnych i zwierzęcych, gdyż to tworzeniu się saletry bardzo sprzyja, jak n. p. słomy, gnoju, ziemi próchnianej, wiórzyska, odpadków z rzezalń, garbarń, od fabrykacyi kleju, sukna, papieru i t. p. Przygotowanie saletry z tych materyjałów odbywa się w tak nazwanych saletr (dniach sztucznych, gdzie materyjały te dobrze zmieszane na podstawie meprzesiąkliwej, najlepiej na warstwie dobrze ubitej gliny, układają się w dosyć nastroszone stosy, które od deszczu dachami winny być ochronione. Dla utrzymania właściwego stopnia wilgoci, stosy te polewa się od czasu do czasu gnojówką lub uryną, a w niedosiatku tychże wodą, oraz czasami przerabia dla utrzymania ich w pulchności i ułatwienia przystępu powietrza atmosferycznego. Po upływie kilkunastu (10—20) miesięcy, utworzona saletra wykwita na powierzchnię stosów, co nazywają dojrzałością ziemi; naówczas poddaje się ją ługowaniu wodą, która rozpuści wszystkie ciała rozpuszczalne. Otrzymany ług brunatno-żółty od ciał próchnowych, oprócz saletry wtaściwej czyli azotanu potażu, zawiera w sobie głównie azotany wapna i magnezyi, oraz chlorki alkaliczne i ziem alkalicznych; dla zamiany przeto tych azotanów na saletrę właściwą, dodaje się do niego roztworu węglanu potażu, (potażu handlowego), dopóty, dopóki powstaje osad, przez co powstaną węglany wapna i magnezyi i azotan potażu, a współcześnie także z chlorków ziemnych powstaje chlorek potassu. Otrzymany roztwór po oddzieleniu od osadu, paruje się w kotłach miedzianych, przez co w pewnym stopniu zagęszczenia wydziela się sól kuchenna i niektóre inne ciała, które zbierają się w stósownem naczyniu na łańcuchu w kotle zawieszonym. W dalszym ciągu parowania, gdy kilka kropel płynu na zimną blachę puszczone krzepną, przelewa się go, po odstaniu się pizez czas niejaki, do naczyń krystalizacyjnych, w których saletra surowa krystalizuje w silnie żółto zabarwione kryształy. Odsączony Od nich ług pokrystaliczny dodaje się do następnego waru. Saletra surowa zawiera ehotklopecyja tom XIII.    Ko