page0870

$68

Spaldmg — Spałować

i z powodzeniem jako pisarz religijny dla ładu; r. 1764 został pierwszym proboszczem przy kościele ś. Mikołaja w Berlinie i radzcą naczelnego konsysto-rz*». Z wielką zawsze serdecznością i jasnością pracował w mteressie oświaty religijnej, aż do r. 1788 w którym edykt religijny w Prussach zmusił go da złożenia urzędu. W historyi literatury i kultury Niemiec północnych, zjednał sobie zaszczytne miejsce, bo zasługi jego dla filozofii praktycznej i dla płodnego w następstwa wykładu nauki religii, nie ulegają zaprzeczeniu. Z pism jego zasługują na wzmiankę: Predigten; Die Beslimmung des Menschen fl748); Gedanken uber den Werth der Gefuhle im Chrisłenihum (1761); Ober dit Nulzbarkeit des Predigtamts (1778); Religion, eine Angelegenheit des Menschen (1797) i wiele innych. Jego autobijografiją wydał jego syn Jerzy Ludwik Spalding (urodzony 1768, zmarły 1811 r.), znany także filolog, autor uczonej pracy 0 filozofach Megarskich (1798).    F. H. L.

Spallanzani (Łazarz, ksiądzj, słynny fizyk i naturalista, urodził się r. 1789 w Scandiano, w księztwie Modeny. Nauk słuchał w Reggio, poczem udał się do Bolonii gdzie otrzymał stopień doktora praw, skłoniony przez professora Val-lisnieri oddał się nakom przyrodzonym; w tym też czasie ulegając namowom rodziny, przywdział suknią zakonną, co jednak nie przeszkodziło mu w dalszych pracach nad literaturą i naukami. W r. 1754 uniwersytet w Reggio powołał go do wykładu logiki, metafizyki i literatury greckiej, lecz pomimo to najwięcej go zajmowały zjawiska życia zwierzęcego. W r. 1768 ogłosił badania i spostrzeżenia swoje nad odrastaniem utraconych niektórych części ciała, jak ogona i żuchw, u różnych zwierząt mających krew zinmą, jak u salamander, raków. Pracował dalej nad doświadczeniami rozpoczętemi przez Malpighiego i Hallera nad krwiobiegiem. Po ogłoszeniu wypadków tych prac Spallanzani otrzymał tytuł professora historyi naturalnej w^r Pawii. Kilka lat pierwej odmówił zajęcia takiej że katedry w Petersburgu a nieco później nieprzyjął posady professora w ogrodzie roślin w Paryżu. W Pawii zajął się badaniem rozmnażania się zwierząt i dowiodł, że zwierzęta mikroskopowe podobnie jak inne rozwijają się z zarodka. Dowiódł że one mogą pozostawać przez czas długi w stanie śmierci pozornej, znosić zimno, gorąco, być zamienione na martwy z pozoru proszek, który zwilżony kilką kropli wody, odzyskuje życie; prace te ogłosił w r. 1776. Uczuwszy potrzebę podróży dla zbogacenia zostających pod jego kierunkiem zbiorów w Pawii, w r. 1779 zwiedził Szwajcaryję, poczem powtórzył doświadczenia Reaumur’a nad sztucznem trawieniem pokarmów, przyczem okazał, że sok żołądkowy jest jedynym działaczem w trawieniu i że rozpuszczanie pokarmów nie odbywa się ani drogą fermentacyi ani też przez gnicie. W roku 1785 przedsięwziął dłuższą podróż w celach naukowych, zwiedził Konstantynopol, część wybrzeży morza Śródziemnego, przebiegł Azyję mniejszą, Moł— da wiję, Wołoszczyznę, Węgry i przez Wiedeń, gdzie doznał ze strony cesarza uprzejmego przyjęcia, wrócił do Pawii. W r. 1788 zwiedził cały Neapol, Sy-cyliję, część gór Apenińskich i obserwował wybuch Wezuwiusza, którąto podróż opisał pod tytułem: Viaggi alle due Sicilie e in alcune parli degli Apenniri (sześć tomów, Pawija, r. 1798). Umarł w Pawii d. 17 Lutego r. 1799.

Spałować. Świerki do wydawania ży >vicy spałować potrzeba. Używa się do tego narzędzia do cieślicy podobnego, którem zbiera się kora z drzewa aż do bielu. Tern narzędziem, podczas wiosny jak tylko soki krążyć poczną, robią się pasy 8—3 caU szerokie i 4—5 stóp długie, zwane spały, o 8 stóp od zie-