page0873

Sparks — Sparta    3tf5

niezrozumiałych ustępów objaśnił. Obecnie Sparks wykończa obszerną Histo-ryją rewolucyi Amerykańskiej.

Sparta czyli Lucedaemon, także Lahoniją zwana, była to kraina w Pelopo- ■ nezie obok Aten, najważniejsze państwo starożytnej Grecyi, które graniczyło z Messeniją, Arkadyją, Argolis i morzem; później wcielono do Sparty i Messe-niję. K aj ten jest górzysty. Dwa pasma wybiegające z gór arkadyjskich, jedno zachodnie stanowiące łańcuch gór Tajgetus, drugie wschodnie zwane Par-non (dziś Malevo), przecinają go po obu stronach od północy ku południowi, tworząc w środku wielką dolinę, zwaną u starożytnych wklęsłą Lacedemoniją, przez którą wije się rzeka Eurotas. Pasmo wschodnie kouczy się przylądkiem Malca, zachodnie przylądkiem Tanarum. Kraj wśród gór, strzeżony niemi i dostępny tylko kilką ciasnemi wąwozami, obfitował w c>emny marmur i zielony porfir, łamany w paśmie Tajgetus, niemniej w zwierzynę wszelakiego rodzaju. Okolice dolne, lubo żyzne, nie dawały jednak dostatecznej .lości roli do wyżywienia ludności. Stolica Sparta czyli Lacedemon (Lakedaimon), leżąca na kilku wzgórzach pochyłości Tajgetu, nad brzegami Euroiaou, liczyła w czasie swego rozkwitu wraz z helotami około 60,000 mieszkańców, i aż do cza?u panowania tyrana Nabisa (około r. 205 przed Chrystusem) nie była obmurowaną, znajdując dostateczną obronę wgórzystości położenia imęztwie swych mieszkańców Do najcelniejszych jej budynków, placów i pomników publicznych, należały: dom obrad publicznych (ratusz), sklepiec perski z posągami Mardoniit-sza i Artemizyi zbudowany z łupów medyjskich, teatr z białego wystawiony marmuru, grobowce królów, świątynia Minerwy (Atene Chalkioikos) zbudowana na niezbyt wysokiej akropolis, nakiurej uśmiercono zdradzieckiego Pauzani-jasza, dalej diomos czyli miejsce gonitw', plac szermierzy okopany i platanami wysadzany, a w strome południowej poza miastem hippodromos (plac wyścigowy). Istniejące podzis dzień zwaliska starożytnego grodu, które dotąd upatrywano w mieście Misitra założonem dopiero w r. 1207 przez Wilhelma z Ville-lIardouin, odkryto o dobre poł mili dalej na wschód, a okoliczny lud zwał je Palaiochori. Dokładny ich opis i częściowe wizerunki znajd-iją się w dziełach Gell’a, Leakego i Boblaye’a o Poleponezie. Z pomiędzy innych miast, odznaczały się: Amyklaja; Therapne na lewym brzegu Eurotasu; Helos nad zatoką Lakońską, którego mieszkańcy zawojowani ! w niewolników (helotów) obróceni zostali; Gytheum port Sparty i przystań żagli do Krety odchodzących, Epi-dauros z przydomkiem Lim era na wybrzeża wschodniem, portowe i warowne; Sellazyja słynna klęską króla Kleomenesa III, Karyai (Karyae), miejsce poświęcone Artemidzie i nimtom, gdzie dziewice lakońskie wyprawiały corocznie uroczyste pochody i pląsy narodowe. Porównaj Curtius’a, Poleponnesos (2 tomy, Lipsk, 1852—53).— Dzieje. Pierwotne dzieje Sparty, jak w ogóle całej Grecyi, nikną w pomroce wieków, z których wyłaniają się najprzód przez podania czyli myty. Wedle nich, pierwszymi ziemi tej osiedleńcami byli Lelego-wie i Pelasgowie; za wojny zaś trojańskiej, jako główny tu lud wymieniają Achajczyków (kraj zwał się A^haja) a jako dynastyją panującą ród Atrydów. Po wKroczemu Doryjczyków do Peloponezu około r. 1104 przed Chrystusem, przy rozdziale kraju, Heraklidowie Eurystenes i Prokles objęli w posiadłość La-koniję, i dla tego rządziło nią zawsze po dwóch królów, z rodu oimdwóch. Szczep dorycki zostając w najściślejszem odosobnieniu, wuęc bez obcego wpływu, najwyraźniej też i najdobitniej wyrobił tu swe cechy i właściwości plemienne. Całemt stuleciami ciągnęły się tu jeszcze walki z pozostałymi w kraju Achajczykami, z czego potrójny wywiązał się stosunek ludności względem

EHCYKLOPEDYJA TOM XXIII.    55