page0872

864    SpanneiiL — Sparks

urn et praestcntia numismatum aliquorum (Rzym, 1664) i Orbis romanus (Londyn, 1704).    F. H. L.

Sparaliżowanie czyli Paraliż Ob. Paraliż.

Sparceta, Esparceta (Onobrychis sativa Lamk. vel Hedysarum Onobrychis Lin.), jestto roślina pastewna, gospodarzom wiejskim bardzo dobrze znana, która w Krakowskiem, Sandomierskiem i w wielu innych miejscach naszego kraju zupełnie dziko się trafia, a prócz tego i umyślnie ją po gospodarstwach uprawiają, bo daje wyborną pasze dla bydła. O lznacza się korzeniem twardym, łodygą na 1 do 3 stóp dorastającą, liśćmi nieparzysto-pierzastymi, o 5 do 10 par listków podłużnie-eliptycznych; wreszcie kwiatami pięknie karminowó-różo-wemi, motylkowemi, na dość długiej szypułce kłosowąto ułożonemi. Esparceta należy do roślin strączkowych (Leguminosae), bardzo użytecznych w gospodarstwie, bo raz zasiana, trwa pospolicie lat kilka, parę razy może być przez rok koszoną, i udaje się najlepiej na glinach marglistych (Krakowskie, Sandomierskie, Lwowskie), lecz może być także uprawianą i to z korzyścią po naj-płonniejszych a suchych gruntach wapiennych, tak podobnie jak łubin lub spo-rek (ob.) po płonnych piaskach. Sieje się zazwyczaj 30 fnntów nasienia na 1 ynóig ugoru; w pierwszym roku kosić ją można raz lub dwa razy tylko, aby się dobrze zabrała, lecz w następnych latach 3 i 4 razy przez rok. Bydło pożera ją bardzo chętnie, i dobrze po niej wygląda, gdzie zaś rośnie dziko, wygląda nawet bardzo ozdobnie, bo jest piękną rośliną, tak, że kilka innych południo-wo-europejskich gatunków (Onobrychis alba Desf., O. arenaria Dl., 0. mon-tana Dl., O. radiata M. Bieb.), hodują niekiedy po ogrodach jedynie dla ich piękności.    F. Be....

Sparek. Kiedy wyziewy gorące i duszące, po rzęsistym deszczu na wiosnę lub w czasie letniej pogody, napełnią powietrze i mocne ciepło panuje, lud nasz jak i leśnicy nazywają to sparek.    K. Wl. W.

Sparks (Jared), historyk amerykański, urod. 1794 r. w Connecticut, pier-wiustkowo uczył się teologii, wyświęcony przez Channinga na duchowego, długo był kaznodzieją unitarystów w bostonie. Zawód autorski rozpoczął w dziedzinie polemiki teologicznej, potem od r. 1823—30 redagował szacowny kwartalnik „North American rewiew”, a później prawie wyłącznie zajmował się stu-dyami historycznemi, a mianowicie biograficzneuii. W uznaniu U3ług z tego względu wyświadczonych, mianowany został w r. 1839 professorem historyi w uniwersytecie Harward w Cambridge, w Stanie Massachusetts. Z licznych prac jego wzmiankować należy: Life of John Ledyard, Diplomatic cnrres-pondence ofthe American rerolution (12 tomów, Boston, 1829—31); Lifeof Goucerneur Morris (3 tomy, Boston, 1832); Life and writmgs of Washington (12 tomów, Boston, 1833—40); i Libr ary of American biography (24 tomy, Newyork, 1831—50), przy wydawaniu którego wspierali go swoje-mi pracami liczni uczeni. Sparks stanowi główną powagę pod względem historyi Stanów Zjednoczonych, ponieważ przez rozgałęzione stosunki mógł dotrzeć do najlepszych źródeł, a rząd dozwolił mu nawet przystępu do archiwum państwa. W ocenieniu, wyborze i uporządkowaniu bogatych materyjałów, zawsze kierował się niezmordowaną pracą i zdrowym sądem. Musiał jednak znosić ostre zarzuty z pow^rodu wydania korrespondencyj Washingtona, ponieważ obwiniano go nie bez słuszności, ,ź niektóre miejsca opuścił albo zmienił. Szczególniej zasłużył się przez wydanie dzieł Franklina, w których uzupełnił zaczęty przez autora własny życiorys i aż do śmierci jego doprowadził, a nadto wiele