page0040

12000 lat na przebieżenie światła z jednego jej krańca na drugi. Niemniej mgławice, które poczytywane bywają za rodzące się światy, należą do układu drogi mlecznej, co się okazuje z ich rozmieszczenia i położenia względem drogi mlecznej, oraz z chyżości ich ruchu postępowego, która podług Keelera wynosi przeciętnie 22 kim. w sekundzie, a więc tyle, ile wynosi średnia chyżość przy gwiazdach stałych. Atoli inni astronomowie przeczą takiemu poglądowi, powołując się na ten Takt, że mgławica w konstelacyi Andromedy oraz wielka mgławica południowego Przylądka tworzą układy całkiem niezależne od drogi mlecznej¹). Po prostu brak jeszcze środków, któreby mogły posłużyć do zbadania dokładnie światów tak odległych. Stosuje się ta uwaga i do rozmiarów drogi mlecznej. Herschel starszy ogłosił w 1784 r. poraź pierwszy swój pogląd na owe rozmiary. Sądził on, że gwiazdy są uporządkowane warstwami, i że nasze słońce znajduje się niezbyt daleko od punktu, w którym mniejsza warstwa oddziela się od większej. W r. 1785 zdawało się mu, iż jego teleskop wszędzie obieżał granice drogi mlecznej; w r.- 1814 miał jej miejsca jaśniejsze za kłęby, wywołane jakąś siłą skupiającą, skąd przypuszczał, że cała droga mleczna rozdzieli się z czasem na takie kłęby poszczególne; lecz już w r. 1817 dowodził on, że tylko nasz system słoneczny tkwi wśród drogi mlecznej; wreszcie w r. 1818 musiał orzec, że rozmiary drogi mlecznej są niezgłębione ^J).

Tak więc tylko powszechność prawa Newtona, oraz jedność materyi we wszystkich gwiazdach, przemawiają bardzo silnie za tern, że te rozliczne słońca ze swymi trabantami tworzą w rzeczywistości tylko |eden niezmierny wszechświat. Chodzi obecnie o to tylko, czy materya jedna użyta do budowy świata, ma granice, czy też jest nieskończona.

§. 3. O granicach wszechświata.

Zaraz na wstępie zwrócić należy uwagę na dwie trudności, jakie się nasuwają przy rozwiązaniu problemu, czy wszechświat

*) Por. J. H. Klein: Handbuch der allgemeinen itd. j. w. str. 464; l,i Itr o w: Wunder des Ilitnmels. VIII Aufl. von E. Weiss. Berlin 1897 str. 725; Pohle j. w. str. 425.

*) Por. Fr. Kluczycki: Niebo i ziemia, j. w. str. 491.

http://rcin.org.pl