scandjvutmpcb01

196

czyliż bowiem wszyscy ludzie bądź uobyczajeni, bądź barbarzyńcy, Laponowie równie jak Murzyni, Europejczycy jak równie? Amerykanie, nie są ludźmi natury? Czy Newton i Homer nie byli naturalnemi?

Z tern wszystkiem jednak, trzymając się pospolitego znaczenia wyrazów, nazwiemy człowiekiem natury tego, który od podobnych sobie nic nie odebrał, który żył zawsze za obrębem społeczności, i który sam przez się pozostał w swój surowej pierwotnój prostocie. W rzeczy samój juz nie jesteśmy takiemi jakiemibyśmy byli sami przez się, składamy się ze wszystkich stosunków jakie pociąga za sobą cywilizacyja; przybieramy barwę przesądów, nałogów i zwyczajów ludzi współcześnie z nami żyjących; odmieniliśmy się przez wychowanie, prawa, religije, zwyczaje, obyczaje ludzi z któremi żyjemy* nie jesteśmy istotami odrębnemi, niezawisłemi, ale ogniwami niezmiernego łańcucha. Wystawieni bezustannie na wpływ opinii, owej królowej wszystkich ludzi, poddani mniej więcej jarzmu towarzyskich zwyczajów’, wykrzywiani, naginani mocą różnych interesów, wygładzeni, zepsuci przez ustawiczue i wzajemne ścieranie się ludzi, nie jesteśmy juz takiemi jakietni w ydała nas natura, istotami prostemi, pierwotnemi. ale tylko kopijaini ogólnej formy, to jest towarzyskiej ustawy; nie bez słusznej przeto przyczyny wniesiono stąd, ze ludzie są takiemi jakiemi się ich czyni.

Z tóm wszystkiera niemożna powiedzićć, izby człowiek sam przez się był niczem; lubo bowiem zmieniają go różne otaczające przedmioty, pewma przecie/,, że może on rozwinąć właściwy sobie sposób istnienia, może żyć tak jak mu wskazuje jego wrodzona konstytucyja, którą ma pierwićj niż dozna zmian od wpływów towarzystwa.

W różnych czasach znajdywano dziko żyjące dzieci w Europie. Były to po największej części istoty opuszczone przez swych rodziców, bękarty, których odrzuciły rodziny, lub nieszczęśliwe stworzenia, z któremi się srogo obchodzono, które uciekłszy do lasów przyzwyczaiły się do twardego ale próżniackiego życia, a które nareszcie podobało im się dla tego, że było niezawisłe. Łatwo wyobrazić sobie można, że bardzo mało rozwijają się ich umysłowe zdolności, a naw et tacy ludzie nie umieją żadnćj mowy wyjąwszy chyba mowę naturalnych znaków' migowych, ale za to ich