Sponsorzy2001

58

tak samo, juk zawsze jest i było więcój jioczyi, w swobodnej wiejszczyznie, niżeli w jednostajności miejskiego pożycia.

„Dobrze to zauważano, że powieści Jaraczewskićj mają bardzo wyraźny cel moralny. Według mojego zdania, jeśli jakie dzieła mogą mieć charakter wpływających na poprawę obyczajów, to zapewne romanse i powieści w rodzaju Jaraczewskiej. Dawne mniemanie, że teatr jest szkołą obyczajów, znacznie staniało, naprzód dzieła przeznaczone dla sceny, mają niedogodność rani trochę za ciasnych, wymagają także zbyt despotycznie effe-ktu; w komedyi np. charaktery często muszą być posunione do karykatur, ażeby bawiły; w każdym razie zgiełk nawet, i tłok teatralnćj widowni, nic sprzyjają wyniesieniu ztamtąd wrażeń poważnych; właściwie na te tłumy ludu działa namiętność, zapał, ale nie spokojna rozwaga, i do siebie zwrócone zastosowanie. W przeciwieństwo temu cóż właściwszego jak zastanowienie się przy cicheni i samotnćm czytaniu książki? Przed nierozgarnionym umysłem przepływają wolno i w cichości aktorowie wymyślonego zdarzenia, ich myśli, uczucia, cierpienia, postępki i ich skutki; a że wszystko to są rzeczy z powszedniego życia wzięte, czyny i charaktery naturalne i nienaciągane, a największa rozmaitość może je znamionować, niepodobna więc, ażeby nic znalazły się szczegóły, wręcz do nas zastosować się mogące, a z widoku tej gry różnych namiętności, z widoku rozlicznych spraw i skłonności, które bezstronnie sądzić możemy, wynika dla nas zewsząd gruntowna i pożyteczna nauka. Rzeczywiście, pożytek który z artystycznego wizerunku życia ludzkiego, wyciągnąć możemy, jest ten sam, który odnosimy z rzetelnego życia, z doświadczenia świata i ludzi; nauka, którą wyciągamy, wzruszenie którego doświadczamy, w niczćm nie jest odmienne od tych, które w rzeczywistości służą tu nioralnćj edukacyi naszej, bo samo życie jakiż ma inny cel, jeżeli nie ten, żeby nas doskonalić praktycznie(')? Owszem, ten nawet szczegół, który postrzedz można, że wszystkie wielkie wypadki tego świata, np. śmierć, nieszczęście i t p., sroższe są zwykle w zewnętrznym swoim okazie, niżeli w istocie większej okropności dla tych, którzy są ich świadkami, niżeli tych, którzy przez nie przechodzą, naprowadzają na mysi, że wszystko ma przeznaczenie służyć jedynie ku moralnemu pożytkowi ludzi, i mądrość przedwieczna umiała zastosować największe klęski do miary sil człowieka, wtedy nawet, kiedy dla pożytku innych ohlckła je w najwyższą zewnętrzną przerazliwość. Uważam więc zawód dojrzałego powieściopisarza, wystawiającego w swojem dziele obraz zwyczajnego życia, tkliwe uczucia, porażające wypadki, jako pomnażającego dla swoich bliźnich massę nauk, które dla nich są koniecznemu Użyteczność podobnej gałęzi sztuki, sama przez się oczywistą się staje. Najużyteczniejszym jednakże dziełem tego ¹

1

Każdy pojedynczy człowiek ma osobną misByę, którą życiem swojóin wypełnia, i niemo, wlę nawet, któro jeduę chwilkę żyło, czylo przez obudzenie czułożci matki lub ojca, czy dla kary ich, lub przestrogi, czy dla okazania doczesnój zuikomodci, i uiateryalnój nicości, dopełnia missyi względem ogółu, (Obraz myśli).