scandjvutmp8901

130

z pomiędzy pszczół nie jest od innych biegiejsza, ani zdolniejsza-, wszystkie z jednakim i równym rodzą się instynktem , wszystkie równo umieją budować swoje miodne plastry; przeciwnie wiele ludzi rodzi się z pewnćrn, wyrażnćm powołaniem, lub instynktem, z wydatnym, juz od najpierwszego dzieciństwa, talentem do tego lub owego stanu, obowiązków i czynności; z natury np. ten jest poetą, ten wojownikiem , ów mechanikiem ; widzimy juz jak dzieci swemi drobnemi rękami zapowiadają swoje na przyszłość przeznaczenia, a to z niepojętym zapałem, choć im nikt nie pokazał jeszcze do tego ani drogi, ani wzoru, ani zaszczepił gustu, okazują one częstokroć skłonność, nawet przeciwko woli rodziców. Któż w tych wrodzonych usposobieniach, w tym mimowolnym popędzie, nie widzi przygotowanych materyjałów do budowy lowarzyskićj? Gdybyśmy pozostać mieli dzikiemi, według porządku natury, na cóżby się rodzili ludzie z przemyślnym genijuszem, nawet pomiędzy barbarzyńcami, aby ich ogromadzili w stałe, wspólne siedziby, jak to uczynić mieli Orfeusz, Anifion, Ańacliarsys? Zwierzę ma tylko jedną moralną formę, jego bowiem postępowanie określone zostało instynktem do dzikiego życia; człowiek zaś miewa rozmaite powołania, albowiem przeznaczeniem jego jest tworzyć sobie stan i rodzaj życia w społeczeństwie.

Tak więc historyja naturalna jest jedyną nauką, która nam nastręcza środki do odkrycia najważniejszych prawd dla ludzkiej społeczności. Ta zresztą nauka opiera się, wraz z fizyjologiją, na poznaniu naszej organizacyi, a to dla wykazania błachości hypotez, na których tyle razy usiłowano ugruntować chwiejące się marzenia.

Azali, w istocie człowiek jest panem natury, I czy raczćj nie jest pierwszym jej niewolnikiem? Zamiast coby ona być miała naszą wieloraką sługą, jak mniemał Arystoteles (1), więcej jest owszem przekonywających dowodów, że stworzeni jesteśmy względnie wielkiego ogółu, jak królowie względem swych poddanych. Nasze to położenie na czele szeregu istot organicznych daje nam powód do mniemania o sobie jakobyśmy byli celem lub środkiem , do którego wszystko zmierza: takie to przywidzenie opanow^Tać może zajmują-

(1) De diointl philoi.