scandjvutmp1da01

434

dziej okryta jest lasami, a stąd mniej gorąca ; ale przez to nie jest od chorób wolniejsza. Szczególniej za.4 w .okolicach Vera-Cruz i na błotnistych pobraeżach Nowej Hiszpanii objawiła się oddawna żółta gorączka, za świadectwem bowiem Humboldta, już dawni Teltekowie jeszcze przed przybyciem Corteza doświadczali tej choroby, którą oni nazywali matlazahnalt, i która rozszerzyła się jak zaraza ; później zaczęła być znaną pod imieniem febry Kendala, na wyspie Barbadzie 1691 r.; ksiądz Clavijero zapewnia że grasowała w Meksyku 1125 r.; potem rozszerzyła swe wielkie zniszczenia po wszystkich kolonijach, hiszpańskich, do Nowego Yorku, do St. Domingo, Porto-Bello, do Nowej Kartaginy, gdzie ją nazywają vomito prieto, czyli czarne wo-mity. Opisywali ją w różnych okolicach Hillary, Lining, Makitrick, Lind, Luzuriaga, Rush, Yalentin, Jackson, Gilbert, Dalmas i t. d.; ale endemiczną jest tylko tam gdzie temperatura wynosi najmniej 20°, na błotnistych pobrzeżacb morskich, nadcwszystko pod jesień; napada szczególniej Europejczyków, a zdaje się oszczędzać murzynów. Wiadomo że przyniesiono ją niegdyś do wielu portów hiszpańskich i włoskich. Wodna puchlina również bywa nader pospolitą na wielkiej przestrzeni meksykańskiego pobrzeża.

Według Dampiera, w Przesmyku Panama powietrze bywa tak dżdżyste, iż zawsze panują tam febry i że tamtejsi mieszkańcy muszą golić sobie głowy, aby się uchronić zbytniej wilgoci. Wiele także zdarza się przypadków dyzenteryi na wyspach Antylskich. W porach dżdżystych, gwałtowne gorączki, kolki najpospolitszemi bywają chorobami w Jamajce; po nich zwykle następuje paraliż. Klimat ten jest tak zabójczy, iż murzyńska ludność zmienia się tam raz w ciągu siedmiu lat. W Kurasao panuje nieznośny upał, który zmniejsza naturalne ciepło ciała o 2 lub 3 stopnie i wielce osłabia. Zdarzają się także nerwowe gorączki, mianowicie między Europejczykami, co także Pouppe Desportes spostrzegł w St. Domingo. Russel wspomina ona-brzmiałościacli skirowatych na szyi z któremi pokazują się nnrostygęb-czaste na błonie czaszkowej, a co on spostrzegał w Jamajce; jest to pewny rodzaj szkrofulów, skutek pianu Murzynów, ginie on od płókań i picia wody morskiej.

Nie wymieniamy tu innych chorób Murzynów któreśmy już wyżej opisali, jakiemi są jaw, żółtaczka, po której częstokroć następuje chroniczne zapalenie wątroby. Poławiane ryby na brzegach Bahama, sprawiają częstokroć pożywającym je dosyć gwałtowne bóle w stawach, poczem następuje czerwoność i łuszczenie się skóry. Większa część Europejczyków przepływając pod zwrotnikami doznaje pewnej gorączkowej maligny zwanej przez Francuzów calenture ; jest to skutek wielkich upałów, womity sprawiają ulgę w tćj słabości ale za przybyciem do kolonij czuje się człowiek osłabionym, nieczułym. Wreszcie nieumiarkowane używanie spirytusowych napojów, owoców, zbytnie trudy i roskosze, osłabiają trzewia i do zatkania usposabiają; stąd wkrótce następuią śzluzowe biegunki i dyzenteryje w porze dżdżystej w skutek zatamowanego wyziewu skórnego. Kobiety kreolki nade-