0154

CESARZ

uprawnienia uniwersytetów, zezwolił młodym na wyjazdy za granicę. I oto teraz dowiedział się nagle, że w związku z krwawą rozprawą z chłopami studenci gromadzą się na zebraniach, na których mają czelność pomstować na jego Manifest, cytując poetę Nikołaja Niekrasowa:

Szepnęła muza - dość triumfowania.

Czas naprzód iść. Lud wolny, ale czy szczęśliwy?

III Oddział przekazywał niepokojące informacje o nastrojach wśród młodzieży.

Już 13 kwietnia 1861 roku wielki książę Konstanty zapisał w dzienniku:

Zawsze ogromnie się obawiam, kiedy porusza się takie sprawy [zachowanie

młodzieży - E.R.], bo tu otwiera się szerokie pole dla partii wsteczników.

Mądry Kostia pierwszy zrozumiał, że młodzież stanie się głównym atutem w rozgrywce wsteczników. Tak się też stało.

Oburzony cesarz postanowił dać nauczkę studentom i przypomnieć im o czasach ojca. Jak pisał za panowania Mikołaja w swej sztuce Mądremu biada wielki Gribojedow:

A ja, gdy chcecie przyjaciele, księciu i wam feldfebla w charakterze Woltera

przydzielę. W trzy szeregi ustawi on was, mili moi, a pisknie kto, to w sekundę uspokoi.

Tak właśnie postąpił Aleksander: mianował ministrem oświecenia admirała hrabiego Jefima Putiatina, kuratorem Uniwersytetu Petersburskiego generała Grigorija Filippsona, zaś rektorem uniwersytetu emerytowanego pułkownika Aleksandra Fitzthuma von Eckstedta. Wszystkim tym sześćdziesięcioletnim wojskowym car zalecił, by surowymi środkami raz na zawsze wybili studentom z głowy chętkę „wtykania nosa w nie swoje sprawy".

Wojskowi przeniesieni na niwę oświaty zadecydowali, że przyczyną całego zła jest brak dyscypliny i napływ na uniwersytety ludzi ubogich. To oni są rozsadnikami wolnomyślicielstwa. Postanowiono znieść ulgi dla niezamożnych studentów i wszystkich objąć obowiązkiem płacenia za naukę (sześćdziesiąt pięć procent studentów miało ulgi). Nad pozostałymi studentami roztoczono wojskową kontrolę. W tym celu wprowadzono specjalne dokumenty (matrykuły) stanowiące przepustkę do gmachu uniwersytetu i zawierające zarazem zapisy wszystkich informacji (postępy, * Aleksander Gribojedow, Mądremu biada, przekł. Julian Tuwim, Wrocław 1960.

160