mas055 bmp

puścić, aby przybyły najwcześniej jesienią roku 1038 do Niemiec Kazimierz mógł zdążyć w przeciągu mniej niż pół roku: a) udać się do matki, b) nawiązać kontakt z wysoko postawionymi na dworze cesarskim swymi wujami, zawiadamiając ich o swym przybyciu, c) za ich pośrednictwem porozumieć się z cesarzem, d) otrzymać poważny orszak rycerstwa, e) dotrzeć z nim do granic Polski, f) opanować przynajmniej południową Wielkopolskę i całą Małopolską,

tylko poza śmierć Stefana, ale także poza czas wspólnego sojuszu antyniemieckiego. Annales Altahenses podają, że podczas wyprawy w Jesieni roku 1042, podjętej przez Henryka III przeciwko nowemu królowi węgierskiemu Abie w interesie wygnanego Piotra Wenecjanlna, Niemcy zajęli dziewięć miast na północ od Dunaju, których mieszkańcy póddali się im pod warunkiem, że nlę wrócą pod władzę Piotra. Wobec tego król niemiecki miasta te „rogatu Bratezlavl et consensu lncolarum fratrueli Stephanl regls, qui cum eodem duce advenerat, dedlt” (s. 35). Wiadomość tę potwierdza drugie współczesne źródło, Herman z Relche-nau, dodając, że po odejściu Niemców Aba owego ustanowionego wówczas księcia na powrót wygnał do Czech (MGH SS V, s. 124). Widzimy, że książę czeski jeszcze w jesieni 1042 r. nie tylko utrzymuje nadaL u siebie młodszych Arpadów (lub przynajmniej jednćgo z nich), lecz. także popiera ich roszczenia przeciw Piotrowi wobec Henryka Ul, do niedawna^- wspólnego wroga, a obecnie sprzymierzeńca, protektora i zwierzchnika zarówno jego samego, jak i Piotra. Czy w świetle tak gruntownego „przewrotu aliansów” między 1040 a 1042 r. naprawdę może mieć rozstrzygające znaczenie dla wyświetlenia stosunków czesko-•węgierskich w końcu żyda Stefana fakt pobytu w Czechach jego bratanków, jeśli pobyt ten trwał jeszcze i za Piotra? Czy raczej właśnie ów pobyt nie stanowił argumentu, aby wysunąć wobec Stefana postulat zatrzymania na Węgrzech wroga księda czeskiego, tak jak ten zatrzymał u siebie wrogów króla węgierskiego? Obecność Kazimierza Węgrzech, a Arpadów w Czechach mogła być obustronną gwarancją, dotrzymania porozumienia, a uwolnienie wygnanego księcia polskiego przez Piotra po objęciu tronu — chwilową próbą zbliżenia do cesarstwa, gdzie wpływowe koła, skupione wokół synów Herenfrieda--Ezzona, domagały się zapewne interwencji dyplomatycznej Henryka na rzecz Kazimierza. Poparcie udzielone Brzetysławowi w roku IMś mogło wyniknąć z później narosłych warunków politycznych, może pod wpływem nacisku tych kół węgierskich, które byty przeciwne polityce proniemieckiej. W każdym razie nie widać dowodów, aby sytuacja polityczna sprzed wiała się podanemu przez Galla przebiegowi losów Kazimierza, a tym samym przyjęciu pobytu jego na Węgrzech jeszcze w dniu 15 vm 1038 r., o co właśnie nam tutaj chodzi.

Można się natomiast dziwić, że S. Kętrzyński przeniósł swe zastrzeżenia w dziedzinie stosunków politycznych ponad chronologiczną zgodność opowieści Galla z rzeczywistością. Wydaje się, że tę zgodność uważamy za zjawisko tak normalne, że Jej w ogóle nie dostrzegamy. Tymczasem, zważywszy ubóstwo ustnych źródeł Galla do XI w., Które mogły mu dać co najwyżej podbudowę faktograficzną, ale nie dąta-

g)    wysłać poselstwo do Kijowa z prośbą o księżniczkę oraz

h)    doczekać się jej przybycia ²⁷⁸.

3) Nie można uważać daty najazdu Brzetysława za ostatecznie ustaloną na rok 1038, jak to przyjęła za Balzerem większość nauki polskiej ⁱ⁷⁹. Główna podstawa tej hipotezy, większa wiarogodność chronologii Rocznika kapitulnego krakowskiego niż Kośmy, akurat w tym wypadku zawodzi, skoro w polskiej tradycji rocznikarskiej widoczna jest w latach zamętu przerwa^2fl0, a podkład informacyjny kanonika cyjną (wyjąwszy ostatnie dziesięciolecie), zważywszy nadto fakt całkowitego pominięcia dat rocznych przez samego kronikarza, trudno przejść .do porządku dziennego nad zadziwiającą w jego dziele zbieżnością chronologii bezkrólewia w Polsce ze zmianą tronu na Węgrzech. Jakkolwiek będziemy datować przebieg wydarzeń z czasów bezkrólewia, w dniu 15 VIII 1038 r. trwało ono jeszcze. Fakt ten weryfikuje informatorów tego fragmentu Gallowego bardziej niż jakiekolwiek niejasności w zakresie zmiennych losów polityki międzypaństwowej mogłyby mu zaszkodzić. Gdybyśmy- zaś nie chcieli przyznać wiarogodność! podkładowi relacji Galla o losach Kazimierza na Węgrzech, pozostaje nam tylko przyjąć, że kronikarz wykombinował sobie chronologię jego tam pobytu albo na podstawie polskich zapisek rocznikarskich, które kładą obok siebie wiadomość o „translacji” św. Wojciecha i śmierci węgierskiego Stefana, albo też na podstawie dokładnej i uważnej znajomości Annales Altahenses, które wspominają Stefana, Piotra 1 (wprawdzie pośrednio tylko) fakt najazdu czeskiego na Polskę w zapisach czasowo sobie bliskich. Tertium non datur.

278    Zwracał na to uwagę Już s. Laguna, Rodowód Piastów, Kwart. Hist. XI (1897), s. 759—760. Ponadto pertraktacje, przygotowujące warunki układu Kazimierza z Rusią, również wymagały dłuższego czasu. S. M. Kuczyński, Nieznany traktat, s. 256—257, sądzi, że były one prowadzone jeszcze podczas pobytu Kazimierza w Niemczech) nawet i wtedy Jednak trzeba by dla nich znaleźć miejsce między 15 VIII 1038

279    podczas gdy uczeni niemieccy bronią daty 1039 r., czescy zaś wypowiadają się za rozpoczęciem wyprawy w końcu 1038 r., a zakończeniem jej w sierpniu 1039 r. Przegląd i argumentację poszczególnych kierunków podaje B. Krzemieńska, W sprawie, passim, która na podstawie przede wszystkim wyników badań z zakresu historii wojskowości akceptuje koncepcję „niemiecką”.

280    B. Krzemieńska, tamże, s. 27—28. prawdopodobnie najstarszy rocznik polski został wywieziony do Czech w czasie najazdu, zob. G. Labuda, Gdzie pisano najdawniejsze roczniki polskie?, Roczn. Hist. XXIII (1957)', s- 79—97. gdzie przegląd dotychczasowej literatury o jego losach. Warto zwrócić uwagę na charakterystyczny błąd naszego rocznika, następujący zaraz po zapisce o „translacji” ciała św. Wojciecha, mianowicie umieszczenie śmierci Stefana węgierskiego pod rokiem 1OT9 zamiast 1088. Gdybyśmy obie sąsiadujące zapiski przestawili wzajemnie, znajdą się one w zgodności z pozostałymi źródłami.

111