mas088 bmp

sobą pokojowo, a miejscowi Mazowszanie korzystali masowo z przedmiotów drehowickiej wytwórczości, zachowując jed-nąk. rodzimą formę grobów.

W porównaniu z wynikami poszukiwań archeologicznych analiza historyczna Zajączkowskiego ma dla naszych celów już mniejsze znaczenie, opiera się bowiem na zapiskach z czasów, w których granica polsko-ruska mogła już ulec poważniejszym zmianom. W każdym razie odtwarza ona główne kierunki ekspansji ludnościowej Mazowszan, które badacz ten lokalizuje wzdłuż Bugu, Broku oraz Nurca z dopływami; kresem jej stały się okolice średniej Narwi.

Domyślać się można, że mieszanemu charakterowi etnicznemu Podlasia we wczesnym średniowieczu odpowiadać powinny równie płynne stosunki polityczne, wyrażone ekspansją terytorialną zarówno polskich, jak i ruskich ośrodków administracyjnych, zabezpieczających tu osadnictwo własnych poddanych w jakichś kolejnych nawarstwieniach. Spróbujmy odinotować nieliczne wzmianki źród- . łowe, oświetlające przynależność państwową Podlasia w XI w.

Dagome iudex, poświadczając istnienie granicy polsko--rdśkiej na całej przestrzeni od Prus aż do terytorium krakowskiego, nie daje żadnych wskazówek określających jej przebieg. Nie daje ich także wiadomość z roku 983 o „wzięciu” Jaćwieży przez Włodzimierza I. Jeśli wyprawa ta nie wynikła z ewentualnego zwierzchnictwa Rusi nad Litwą, to jej podstawą mogło być albo posiadanie kolana Bugu z Brześciem ⁴⁸⁴, albo też górnego biegu Niemna. Wiemy zresztą, że panowanie ruskie nad Jaćwieżą nie utrzymało się długo. Z pewnością natomiast można orzec, że konieczną podstawą polskiej działalności u styku granic „Prus, Litwy i Rusi" w roku 1009 musiała być przynależność rejonu Wiz-ny do państwa Chrobrego ^{1 2}.

Pierwszą źródłowo znaną miejscowością z północnej części pogranicza polsko-ruskiego jest Brześć, trzykrotnie wzmiankowany w latopisach w okresie lat 1017—22. Najwcześniejszą wiadomość podaje Latopis nowogrodzki I w obu swych wariantach, starszym i młodszym, kładąc na 1017 r. wyprawę Jarosława Mądrego „k- Berestiju”, co zbiega się z relacją Thietmara o nieudanym napadzie tegoż księcia na jakiś gród Chrobrego w tym właśnie roku*⁵⁵. Analogiczną wiadomość podają Powieść oraz Zwód nowogrodzko-sofij-ski pod 1022 r. ⁴³⁷. Wreszcie pod 1019 r. Powieść mówi o ucieczce Świętopełka po przegranej nad Altą do Brześcia, skąd miał się on udać dalej w głąb Polski ^{3 4 5 6 7}. Wzmianki te sugerują ówczesną przynależność Brześcia do państwa polskiego. Fakt ten przyjmuje się w nauce dość powszechnie ^4!8; inaczej wypraw Jarosława wyjaśnić się nie da.

Wiadomość Thietmara wyklucza pomyślny rezultat wyprawy z roku 1017. Również wzmianka datowana na 1022 r. nie daje podstaw do przyjęcia utraty Brześcia przez Polskę W 1031 r. jako jedyny ruski nabytek terytorialny zostały wymienione grody czerwieńskie, do których Brześć nie należał⁸. W czasach Miecława militarny przebieg dzia-

■d

12— Państwo Miecła 177

1

4M Tak właśnie uważa H. Paszkiewicz, o.c., s. 91.

2

Nie można więc przyznać racji W. W. Mawrodinowi, który bez podania dowodów uważa Wiznę za gród pierwotnie ruski, wbrew dotychczasowej literaturze (o.c., s. 94). Mazowiecki charakter etniczny-tych okolic stwierdza archeologia (groby z obstawą kamienną), a polską przynależność państwową, pośrednio dowiedzioną przez fakt misji Brunona, bezpośrednio poświadcza nadanie dla klasztoru w Mogilnie. Przez cały wiek XI Wizna nie mogła stanowić przedmiotu sporu, przeto możemy ją wyeliminować z dalszych naszych rozważań.

3

NL i, s. 15,180: „V- lćto 6525. Jaroslav- i de k- Berestiju”. Thielmar VII, 65: „Rusżorum regem... Bolizlavum peciisse niląue Ibi ad urbera possessam proficisse”.

4

45? PWL I, s. 99, PSRL IV, s. Ili, PSRL V, S. 123: „V leto 6530. Pride JarosIav- k- Berestiju”. przekaz ten oraz relacja Latopisu nowogrodz-kiego i odnoszą się może do jednej tylko wyprawy, Umieszczonej pod różnymi datami. W tym przypadku ustalenie rzeczywistego terminu ekspedycji nie Jest łatwe. Za rokiem 1017 przemawia wiadomość Thiet-mara, za 1022 r. szersza i bardziej zróżnicowana podstawa źródłowa latopisów.

5

45« pwl I, s. 38: „PriniesoSa i k- Beresfju... i probćia ljad’skuju

6

M. HruSevs’kyj, o.c., t. II, s. 11 przyp. 3, S. Zakrzewski, Bolesław, s. 287, 300, A. N. Nasonov, o.c., s. 128, A. F. Grabski, Studia nad stosunkami polsko-ruskimi w początkach XI w., Slavia Orient. VI (1957), s. 197, S. M. Kuczyński, Stosunki, s. 244 i inni.

7

469 W przeciwnym wypadku mielibyśmy chyba zwrot: „pride v- Be-restije”, łub „pride Bere6tiju”, nie zaś „k- Berestiju”, co może oznaczać raczej kierunek wyprawy niż dojście do celu. Podobnie sądzą S. Zakrzewski, Boleztaw, s. 309—sio i A. F. Grabski, „Pouesr ", _s. 276, inaczej natomiast A. N. Nasonoy, o.c., s. 128.

8

Grody czerwieńskie Zajął Bolesław I dopiero w 1018 r., podczas gdy Brześć był pod jego władzą już w roku 1017. W późniejszych cza-