Top

Jolanta DarczewsJca

Rola struktur sitowych w transformacji ustrojowej Rosji

Wysoka pozycja instytuqonaIna resortów siłowych w dzisiejsze; Rosji nie podlega dyskusji. Przez ekipę prezydenta Władimira Putina są one traktowane jako zaplecze kadrowe dla innych struktur adminisuacji państwa, a także skuteczny aparat kontrolno-rcprcsyjny na użytek relacji wladza-spolcczeństwo i wiadza-biznes. Ogromna rola formacji mundurowych wynika zatem (tak jak w czasach ZSRR) zc sprawowanej przez nie kontroli strukcuralncj, któta w Rosji pozostaje zasadniczym elementem technologii władzy. Przy tym ujęciu opisuje się je zazwyczaj jako instrument władzy, to jest od strony celów realizowanych przez rząd oraz ich zdolności do zapewnienia stabilizacji wewnętrznej i stabilności państwa.

Taka perspektywa nie obejmuje jednak podmiotowej roli struktur siłowych w procesach transformacji ustrojowej w postkomunistycznej Rosji. Jej spektakularnym przejawem było pojawienie się politycznej elity siłowej, któta objęła ster rządów w Rosji. Swą dominację trąd innymi ugrupowaniami nomenklaturowymi (i uprzywilejowany status w nowym systemie) zawdzięcza przede wszystkim kontroli zasobów ekonomicznych państwa. Umożliwiło to następnie poszerzenie tej kontroli na zasoby innego rodzaju - polityczne, medialne, społeczne, a także na realizację inreresów grupowych szeroko rozumianej korporacji siłowej.

Zarysowany problem zasługuje na krytyczną uwagę z co najmniej dwóch powodów: 1) stanowi klucz do zrozumienia obecnej uprzywilejowanej pozycji siłowej elity władzy w Rosji i struktur siłowych jako jej szeroko rozumianego zaplecza (zaplecze kadrowe, instytucjonalne i .społeczna infrastruktura' obozu władzy): 2) przybliża uwarunkowania i istotę budowanego w Rosji systemu kapitalizmu państwowo-prywatnego oraz obecnych dynamicznych przemian struktury własności.

Ekonomiczna aktywność korporacji siłowej nic rozwija się w próżni. Jest wynikiem splotu wielu czynników polityczno-ekonomicznych. Podejmując próbę jej opisu, staram się pokazać jej związek z realiami politycznymi na poszczególnych etapach transformacji ustrojowej PR. istotnym uwarunkowaniem tej aktywności były reformy sektora siłowego, prowadzone w latach 1991-2006. Uruchomiły one dwie tendencje, kluczowe dla dynamiki i obecnych rezultatów przemian: masową komercjalizacji; struktur siłowych w dobie Borysa Jelcyna i ich konsolidację (kor-poratyzację) pod rządami Władimira Futina. Tendencje te I ich przejawy zostały omówione w drugiej i trzeciej części artykułu. W części pierwszej wyjaśniam wybrane terminy i założenia teoretyczne, być może uproszczone, ale - mam nadzieję - porządkujące omawiane zagadnienia. Część czwartą, ostatnią, stanowi próba interpretacji naszkicowanych procesów i zwięzłego |>rzcglądu Ich konsekwencji dla rosyjskiej gospodarki i służb specjalnych FR.

Używane terminy

Przez transformację rozumiem celową, rozłożoną w czasie, zasadniczą zmianę ustroju państwa w wymiarze politycznym, społecznym i ekonomicznym. Niżej koncentruję się na jej aspekcie ekonomicznym, który pociągnął za sobą nic tylko zmianę zasad kierowania gospodarką, ałc i zmianę struktury własności, interesów, dochodów, a co za tym idzie statusu poszczególnych grup elit i społeczeństwa. Niewątpliwym beneficjentem rosyjskich przemian stała się grupa określana w literaturze politologicznej i publicystyce mianem „silowicy" (silowikt). Ich przedstawiciele współtworzą obecnie centrum decyzyjne Rosji, sprawujące kontrolę nad polityką i gosjiodarką. są menedżerami wielkich koncernów państwowych, rozwijają własny biznes - stanowią nowy typ elity politycznej Rosji epoki Władimira Putiru.

Samo pojęcie .silowicy”, czyli ludzie wywodzący się ze .struktur siłowych'. jest nieostre. Jednak zawężenie go do sil zbrojnych i służb specjalnych byłoby niesłuszne: cen zbiorczy termin obejmuje nic tylko szeroko rozumiany aparat przymusu państwa: armię, sukcesorki dawnego KGB, Prokuraturę, MSW wraz z wojskami wewnętrznymi, Ministerstwo ds. Obrony Cywilnej i Sytuacji Nadzwyczajnych oraz wiele innych wyspecjalizowanych agencji ds. monitoringu, kontroli i nadzoru (jak np. Państwowa Służba ds. Kontroli Obrotu Narkotykami, Komisja Wojskowo-Techniczna, Zarząd Programów Specjalnych przy Administracji Prezydenta FR i in.). Obejmuje także rozbudowany w Rosji i powiązany z państwowym prywatny sektor bezpieczeństwa.

Termin ten dobrze oddaje społeczno-polityczną rolę struktur siłowych w dzisiejszej Rosji - stanowią one nic tylko zaplecze instytucjonalne Kremla, ale i społeczną „infrastrukturę władzy". Oprócz mundurowych aktualnie pełniących służbę i członków ich rodzin, do elektoratu wojskowego socjolodzy zaliczają także pracowników kompleksu zbrojeniowego oraz emerytów formacji mundurowych. Daje to łącznie ok. 20-25 min osób, co stanowi ok. 40% Rosjan uczestniczących w wyborach (ok. 60 min)¹.

Stosowany niżej termin .przedsiębiorczość siłowa" został zaproponowany przez petersburskiego socjologa prof. Wadima Wolkowa. Oznacza on „kompleks rozwiązań i strategii umożliwiających konwersję zorganizowanej siły (przymusu)

1

Za: W. SierletuUrtnikow. SitewiU w dimiti-k wy turach. .SocyologkKfiuje issJódowamja' 2000, nr 8. IXine te nie obejmują tajnych pracowników służb specjalnych FR. których licrby ze zrozumiałych względów - oszacować nie sposób Z rosyjskich donsesień prasowych wadem o Jednak, że proces ich rekrutowania w ostatnich latach wyraźnie tac zdynamizował.