tab 1 do tekstu 2

334 Danuta Graniewska

darcze uwarunkowania związane, ogólnie rzecz ujmując, z transformacją ustrojową powoduje, że^w Polsce pojawiły się duże zasoby niezagospodarowanej siły roboczej. Z utrwalającym sie hezrobociem wiąże sie wvso-ki udział bezrobocia długookresowego. Udział bezrobotnych pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy w okresie 1992-1999 r. oscylował w granicach 37% - 45%. W 1999 r. wynosił 38,6%, w I kw. 2000 r. - 35,1%.

Charakterystycznym zjawiskiem jest szybsze tempo wzrostu bezrobocia wśród kobiet niż wśród mężczyzn*/ W I kw. 2000 r. kobiety stanowiły 45,2% pracujących, a 51% ogółu bezrobotnych. Jest to więc znacząca rozbieżność między wskaźnikiem udziału kobiet w zatrudnieniu a wśród bezrobotnych. W krajach UE kobiety także częściej niż mężczyźni popadają w stan bezrobocia. Z tym że między poszczególnymi krajami występują znaczące zróżnicowania, np. w Austrii udział kobiet wśród bezrobotnych był wyższy od ich udziału w zatrudnieniu o 3 punkty, we Francji o 14,5%, mjwaAVłoszech o 23%¹. Na podstawie badań przeprowadzonych w kraj ach tJJE sformułowany został pogląd, że wyższe bezrobocie wśród newnych kategorii ludności aktywnej zawodowo wydaje sie zależeć bardziej od funkcjonowania systemu społeczno-gospodarczego poszczególnych krajów niż nd logiki właściwej bezrobociu związanemu z kryzysem². W 'warunkach polskich/ wyższe bezrobocie kobiet wiąże się w znacznej mierze z kryzysem w sekcjach i działach o sfeminizowanym zatrudnieniu, aTeTówniezTw pewnym, trudnym do oszacowania stopniu, z działa-niem czynnikówktóre ogólnie można określić jako bardziej łub mniej Jawna dyskryminację kobiet na rynku pracy. W tym kontekście należałoby zwrócić uwagę na niekorzystny wpływ, jaki na sytuację kobiet na rynku pracy wywiera ograniczenie zatrudnienia w sektorze publicznym. Jest to problem występujący szerzej. W raporcie MBP(BIT) z 1999 r. podkreślano, że występująca w ostatnich latach tendencja do zmniejszania sektora publicznego w większym stopniu dotknęła kobiety niż mężczyzn. Redukcja miejsc pracy w sektorze publicznym ma dla kobiet niepropor-cjonalnieiyiększp:'znaczenie, stwierdzają autorzy raportu, gdyż w sektorze publicznym są generalnie korzystniejsze warunki_pracy_niż w sektorze prywatnym, a dyskryminacja kobiet mniej sie zaznacza. W odniesieniu "do krajów przechodzących transformację ustrojową w raporcie ocenia się, że udział procentowy kobiet wykluczonych z zasobów pracy jest wyższy od udziału mężczyzn i kobiety są ofiarami silnej dyskryminacji w zatrudnieniu³. Oznacza to, że w MOP sytuacja w krajach Europy Wschodniej jest oceniana bardziej krytycznie niż w krajach, których te oceny dotyczą.

Rodziny ponoszą skutki bezrobocia nie tylko swych żywicieli i współ-żywicieli, ale również swych dzieci przygotowanych i gotowych do podjęcia pracy. Wśród zarejestrowanych bezrobotnych w 1998 r. było 327 tys. absolwentów, co stanowiło 15,4% bezrobotnych, w tym 59% kobiet i 41% mężczyzn (GUS). Wysoka stopa bezrobocia ma miejsce nie tylko wśród absolwentów, ale również w szerszych zbiorowościach ludzi młodych do 24 lat. Stanowi to charakterystyczną cechę współczesnego bezrobocia. Mimo pewnych symptomów poprawy w pierwszych dwóch kwartałach 2000 r. nadal stopa bezrobocia osób w wieku do 24 lat jest dwukrotnie wyższa -35,7% niż stopa bezrobocia dla całej populacji - 16,7% w I kw. 2000 r. (GUS). W ogólnej populacji bezrobotnych najsilniej zagrożone bezrobociem są osoby legitymujące się niskim poziomem wykształcenia. D. Cohen, analizując procesy bezrobocia we Francji i w Stanach Zjednoczonych, zwraca uwagę na kształtowanie się poważnej asymetrii między losem pracowników mających dyplom i losem tych, którzy dyplomu nie mają. Przytacza dane z początku lat siedemdziesiątych, kiedy to stopa bezrobocia dla tych dwóch kategorii była podobna. Ale w 1990 r. nastąpiły ogromne zmiany, „stopa bezrobocia pracowników wykwalifikowanych sięgnęła 4,5%, natomiast stopa bezrobocia pracowników niewykwalifikowanych wprost eksplodowała i wyniosła prawie 20%”. Kryzys zatrudnienia zaostrzający się w latach siedemdziesiątych, stwierdza autor, jest w rzeczywistości kryzysem pracy niewykwalifikowanej⁴. Statystyka bezrobocia według poziomu wykształcenia, którą poniżej się przedstawia, jest spójna z powyżej przytoczoną tezą D. Cohena.

Tabela 1

Bezrobocie w Polsce według poziomu wykształcenia w I kw. 2000 r.

Poziom wykształcenia	Bezrobotni
	Ogółem	Stopa bezrobocia	Mężczyźni	Stopa bezrobocia	Kobiety	Stopa bezrobocia
	w tys.	w%	w tys.	w%	w tys.	w%
Ogółem	2880	16,7	1410	15,2	1470	18,5
wyższe	100	4,8	37	3,9	63	5,6
policealne	64	11,9	14	11,6	49	11,7
średnie zawodowe	645	14,1	267	11,7	377	16,4
średnie ogólnokształcące	249	20,9	60	17,8	189	22,2
zasadnicze zawodowe	1234	20,1	709	17,3	524	25,6
podstawowe i niepełne podstawowe	589	22,1	322	21,8	267	22,3

Źródło: Aktywność ekonomiczna ludności Polski, I kw. 2000 r. GUS 2000 r., s. 6, tabl. 1.4

Mimo pewnych zmian, jakie w ramach poszczególnych okresów zachodzą w wysokości stopy bezrobocia, z badań (BAEL) wynika, że najmniej

1

   D. Graniewska, Bezrobocie kobiet u> krajach Europy Zachodniej. Seria „Ekspertyzy” IPiSS, Warszawa 1990 r.

2

   J. Freyssinet, Le chómage, Paris 1988, s. 39.

3

   Rapport sur 1’emploi dans le monde 1998-99. Bureau Internationale du Travail -Geneve 1999.

4

D. Cohen, Bogactwo świata, ubóstwo narodów. Przekład Z. Wolińska. Wydaw. „Znak” Kraków 2000, s. 80.