tab 2 do tekstu 2

336 Danuta Graniewska

zagrożone są osoby legitymujące się wykształceniem wyższym, a najbardziej osoby z wykształceniem podstawowym i niepełnym podstawowym. Utrzymuje się także wysoka stopa bezrobocia dla osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym, co świadczy o potrzebie zmian i większej elastyczności w zakresie struktury i programów szkolnictwa ponadpodstawowego. Przyszłościowa pożądana struktura kwalifikacyjna zasobów pracy może być prawidłowo kształtowana, jeżeli zostaną wypracowane i uwzględnione kierunki perspektywicznego rozwoju społeczno-gospodarczego kraju. Korzystniejsza obecnie sytuacja na rynku pracy osób posiadających ponadpodstawowe wykształcenie w świetle posiadanych obecnie danych nie pozwala jednak na ocenę czy pracują oni zgodnie z kwalifikacjami, czy podejmują także prace niewykwalifikowane, w pewnym zakresie stanowiąc konkurencję dla osób o niższym poziomie wykształcenia.

W kontekście wpływu bezrobocia na sytuację rodzin za niezmiernie ważne należy uznać informacje odnoszące się do struktury bezrobotnych według stanu cywilnego. Aktualne opracowania GUS (BAEL) wypełniają istniejącą jeszcze do niedawna lukę poznawczą w tym zakresie.

Tabela 2

Bezrobotni według stanu cywilnego w I kw. 2000 r.

Bezrobotni

Stan cywilny	Ogółem	Stopa bezrobocia	Mężczyźni	Stopa bezrobocia	Kobiety	Stopa bezrobocia
	w tvs.	w %	w tys.	w%	w tys.	w%
Ogółem	2880	16,7	1410	15,2	1470	18,5
- kawaler/panna	1105	29,5	677	29,7	428	29,2
- żonaty/zamężna	1575	12,6	661	9,8	914	15,9
- wdowiec/wdowa	106	15,1	15	19,5	51	14,1
- rozwiedziony/rozwiedziona	133	24,1	57	33,7	76	19,8

Źródło: Aktywność ekonomiczna..., op. cit., GUS, s. 7, tabl. 1.5

Wśród wyszczególnionych w tabeli 2 grup bezrobotnych dominującą zbiorowość stanowią osoby pozostające w związkach małżeńskich - 55%. Kolejną liczebnie dużą grupę - 38% tworzą osoby stanu wolnego z których, jak można przypuszczać, rekrutują się kandydaci do stanu małżeńskiego, ale na ich decyzjach będzie ciążyła niepewność i obawa o przyszłość. Opierając się na znajomości realiów rzeczywistości społeczno-gospodarczej, możemy przyjąć, że bezrobotni stanu wolnego nie prowadzą odrębnych gospodarstw domowych, ale pozostają członkami wieloosobowych rodzinnych gospodarstw domowych. Przeciętna liczebność gospodarstwa domowego wynosi - 3,2 osoby (GUS 1999). Oznacza to z kolei, że ok. 9200 tys. osób, co stanowi blisko 27% członków rodzin, odczuwa z tytułu własnego bezrobocia lub członka rodziny pogorszenie swej sytuacji materialnej lub wręcz ubóstwo, a także regres swego statusu społecznego związanego z psychospołecznymi skutkami braku pracy.

W pierwszym okresie pojawienia się bezrobocia wiele osób nieoczekiwanie zostało pozbawionych dochodów z pracy. Rosnące ubóstwo bezrobotnych związane jest także z niskim wymiarem zasiłków i ograniczonym czasem ich pobierania. Liczba uprawnionych do zasiłków wskutek uregulowań legislacyjnych i wydłużającego się okresu bezrobocia systematycznie się zmniejszała. W 1999 r. spadła do poziomu 23,8% ogółu zarejestrowanych bezrobotnych (GUS). Wysokość zasiłku podstawowego w odniesieniu do przeciętnej płacy miesięcznej w gospodarce narodowej wynosiła w 1998 r. - 36%. Te niewielkie rekompensaty utraconego zarobku, wspierane zasiłkami rodzinnymi, w odniesieniu do kosztów utrzymania (według minimum socjalnego) są ewidentnie niewystarczające i oznaczają w większości przypadków, jeżeli rodzina nie uzyskuje innych dochodów, jej usytuowanie w sferze ubóstwa, a często skrajnej biedy¹.

W Polsce, a także w innych krajach rozwiniętych gospodarczo, praca zawodowa kobiet jest czynnikiem o ogromnym znaczeniu w kształtowaniu struktury zamożności rodzin pracowniczych. Badania i analizy prowadzone w Polsce i w innych krajach wykazują, że podwójny dochód w rodzinie w środowiskach pracowniczych, z powodu zmian w sposobie konsumpcji, podniesienia przeciętnego standardu zaspokajania potrzeb, stał się niezbędną normą dochodową dla większości rodzin z dziećmi². Dlatego bezrobocie kobiet, nawet przy zachowaniu pracy przez współżywicieli mężczyzn, doprowadza do drastycznego pogorszenia się sytuacji materialnej rodzin. Bezrobocie kobiet szczególnie dramatycznie wpływa na sytuację rodzin niepełnych, gdyż to kobiety w większości są żywicielkami tych rodzin. Matki z dziećmi stanowią 89% rodzin niepełnych (GUS 1999) i ich dochody z pracy są podstawą materialnej egzystencji rodziny. Alimenty, renty i zasiłki rodzinne to dodatkowe źródła dochodów, w niewielkim stopniu rekompensujące brak zarobków drugiego współżywiciela i koszt utrzymania dzieci³. Ponadto bezrobocie wśród rozwiedzionych mężczyzn stało się w stosunkowo szerokim zakresie czynnikiem uniemożliwiającym wywiązywanie się z obowiązków alimentacyjnych.

Ubóstwo i bieda stały się w Polsce zjawiskiem na szeroką skalę. Na ten temat istnieje obszerna i bogata literatura przedmiotu oraz wyniki badań prowadzonych przez GUS, a także przez IPiSS, IGS (SGH) oraz

1

   Od 1 września 2000 r. zasiłek podstawowy dla bezrobotnego wynosi 446,70 zł. M. P. 2000, nr 25, poz. 526.

2

   D. Graniewska, Aktywność zawodowa kobiet a warunki ich życia. „SiM” IPiSS, Warszawa 1987, z. 16.

3

   D. Graniewska, B. Kołaczek, J. Strzelecka, Rodziny niepełne w warunkach bezrobocia. IPiSS, seria: „SiM”, Warszawa 1992.