PTDC0020

,1

Ryc. 10. Waza piętrowa-forma naczynia jako symbol płodności. Opoka, grób 3 (kat. 13.1). Fol. P. Maciuk

wymienianych wcześniej - naczynia w typie kemosu z Garwolina czy naczynia pierścieniowatcgo z Wąchocka. Tę sferę symbolizować mogły też naczynia piętrowe (wielosegmentowa. takie jak waza z grobu 3 z Opoki, woj. lubelskie. Na kult płodności wskazują przede w szystkim ornamenty zoomor-ficzne - motywy jeleni, byka, a także roślinne - drzewa. Ornamenty geometryczne odpowiadają sferze kosmosu. Można tu wymienić krzyże rów noramienne i ukośne, swastyki, meander, kwadraty, szachow nice, koncentrycznie ułożone linie ryte. współśrodkowe kola i znaki widełkowate. Pełniły one rolę symboli solamych i lunarnych oraz oznaczały strony świata. Uważa się również, że trzy ucha występujące u wielu popielnic również mają znaczenie magiczne i odpowiadają sferom ziemi, podziemi i nieba.

Zdarza się, że motywy ornamentacyjne tworzą kompozycje o treści narracyjnej. Dzieje się tak zwłaszcza w wypadku ornamentyki figuralnej. Zdobienie obecne wyłącznie na ceramice z cmentarzysk musiało mieć znaczenie symboliczne. Mogło się wiązać z rolą, jaką za życia pełnił pochowany osobnik, z wyobrażeniami eschatologicznymi lub innymi wierzeniami (por. E. Bugaj 1999. s. 151-188). Znajdujemy lam znaki geometryczne, piktogramy postaci ludzkich i zwierząt. Na przykład, odkryta przed drugą wojną światową popielnica z grobu w Białej, woj. łódzkie, zdobiona była motywami figuralnymi i geometrycznymi przedstawiającymi scenę polowania jeźdźców konnych na jelenie (H. Koszańska 1946, ryc. 1). Wśród jeźdźców przedstawiono kobietę. Być może scenka ta miała zapowiadać jedno z zajęć czekających na zmarłą po śmierci. Narracyjny charakter mają też zdobienia wykonane na miseczce z cmentarzyska w Wąchocku. Występuje tam motyw drzewa - symbolu życia i odradzania się, a także wyobrażenie postaci ludzkiej z rękami wzniesionymi w pozie oranta (B. Bender, W. Balke 1991. tabl. V:6).

Liczne naczynia z ornamentyką figuralną znane z terenu kultury pr/ew orskiej (por. E. Bugaj. T. Ma-kiewicz 1995. s. 95-106) dodatkowo potwierdzają niepowtarzalny, swoisty styl tej kultury' na tle ceramiki innych kultur barbarzyńskiej Europy.

Ryc. 11. Biała, grób 30 -ornament narracyjny na popielnicy wandalskiej.