skan0006

10

najmniej charakterystycznych, a zarazem zdewastowanych. Przykładowo w kategorii krajobrazu kulturowego (K) jednostka obejmująca ośrodek miasteczka S, uformowany w XVIII w. zachowała swe rozplanowanie, lecz prawie całkowicie zatraciła swą starą zabudowę, zatem ogółem można ją zaliczyć do niższego, np. III stopnia wartości Natomiast sąsiednia, obejmująca zespół kośdelno-szpitalny i ogrodowy z osią z XIX w. i w znacznej mierze zachowanymi budowlami, oceniona może być wyżej, np. jako II stopień wartości Tak więc wypadnie się posługiwać trzema autonomicznymi kategoriami wartości (N, K, NK), w ich zaś ramach pięcio-sześciostopniową lub nawet bardziej rozbudowaną hierarchią wartości, przy czym stopniowanie to ma znaczenie względne, ważne dla obrębu rozpatrywanego obszaru, np. województwa bądź zespołu gmin. Omawiany tu problem zabytkowego krajobrazu wsi lub miasteczka sprowadzać się będzie w praktyce głównie do kategorii krajobrazu kulturowego. W jego zaś ramach można przyjąć wzorcowo 6 stopni-modeli, między które da się rozsegregować wszystkie jednostki JARK. Posługując się wspomnianym przykładem miasteczka ś. w Beskidach układ ten wyglądałby jak w niżej załączonym zestawieniu.

Grupa	Model typ układu lub kompozycji	Stan zachowania
		układu lub kompozycji	zabudowy tradyc)jnej
Zabytkowa	I historyczny jednorodny lub nawarstwiony	w pełni czytelny	dobry i dość dobry
	II historyczny jednorodny lub nawarstwiony	czytelny	różny
	III historyczny nawarstwiony	czytelny	zaniedbany lub zdegradowany
Współczesna	IV współczesny jednorodny	dobry	dobry
Mieszana	V dominujący współczesny stosunkowo harmonizujący z dawnymi	czytelny na tle historycznego	dobry lub dość dobry
	VI dominujący współczesny sprzeczny z dawnym	dawno słabo czytelny lub nieczytelny	dobry lub dość dobry

3. WYTYCZNE (TABLICA 3)

Opierając się na znajomości zasobu jednostek JARK jak też znając jego wartości, a także braki, nietrudno zwykle określić, co należałoby uczynić, by zachować bądź przywrócić lub przekształcić ich postać. Tą też drogą, najogólniej rzecz ujmując, opracowuje się wytyczne. Ich zakres może obejmować trzy stopnie dokładności działania:

—    kierunek ogólny,

—    główne, szczegółowe sposoby działania,

—    ew. indywidualne ich zakresy.

W ramach kierunków poczynań rysują się cztery podstawowe działania. Tak więc, mając do czynienia z jednostkami (JARK), można stwierdzić, iż wymagają one bądź

—    konserwacji (KONS), a więc działania zmierzającego do utrzymania stanu wartościowej jednostki (przypadek miasteczka Lanckorony, woj. bielskieX

—^L integracji (INTE) wobec dużych, niemniej naruszonych już w pewnych zakresach walorów (przykład Chochołowa woj. nowosądeckie), bądź

—    rekonstrukcji (REKN), gdy szczególnie wartościowy obszar uległ dewastacji, z określonych zaś przyczyn wymagałby przywrócenia (casus Kazimierza Dolnego po wojnie)²³. Na koniec

—• rekompozycji (RKOM), zwłaszcza w sytuacji potrzeby stworzenia właściwego sąsiedztwa dla jednostki o dużych walorach (przypadek otoczenia miasteczka Mieszkowic, woj. szczecińskie).

W podanym przykładzie miasteczka Ś. wytyczne zmierzałyby do konserwacji jednostki obejmującej zespół ogrodowo-kościelny, integracji ośrodka miasteczka, rekonstrukcji (częściowej) dawnego zespołu przemysłowego i rekompozycji obszaru podworskiego oraz komponowanego krajobrazu alei śródpolnych. W ślad za tymi ustaleniami winny następować konkretne ogólne (powtarzalne) i szczegółowe (specjalne: a, b) wytyczne do działań poszczególnych jednostek JARK. Przy tym nie wystarcza tu naniesienie ich na planie, koniecznością jest też podanie ich w zestawieniu opisowym.

4. PLAN — STREFOWANIE (TABLICA 3)

Podane rozważania zmierzają do stworzenia koncepcji planu ochrony, rewaloryzacji bądź dopuszczenia przekształceń w stosunku do określonych jednostek JARK Oczywiste jest więc, iż na danym obszarze mogą znaleźć się zarówno jednostki wymagające rezerwatowej ochrony, jak też pozwalające na tworzenie nowego współczesnego krajobrazu, oczywiście harmonijnego, dla którego inspirację winna stanowić regionalna tradycja miejsca zakodowana w opisie do tabl. 2, w