skan16 (2)

b)    położeniem genu C w stosunku do genu D w pozycji „trans" na homologicznym chromosomie,

c)    osłabieniem genów strukturalnych Rh przez geny niewchodzące w skład tego genu (geny modyfikujące).

W ostatnich latach uzyskano dowody, że różnice między słabym antygenem D nie są tylko ilościowe, lecz również jakościowe. Zmiany jakościowe w genie D (mutacje punktowe) wykazano za pomocą diagnostyki molekularnej oraz technikami serologicznymi z użyciem dużej liczby monoklonalnych przeciwciał anty-D. Opisano rzadkie przypadki uodpornienia osób o słabym antygenie D po zetknięciu się z antygenem D o prawidłowej ekspresji [39].

Nieoczekiwana obecność przeciwciał anty-D u osób Rh dodatnich, wskazuje na rzadko występującą odmianę antygenu D, którą cechuje brak jednego lub wielu epitopów.Te anomalie w budowie antygenu D ujęte są w 9 kategorii. Najczęściej spotykana w naszej populacji jest kategoria D^VI, która charakteryzuje się brakiem dużej części łańcucha polipeptydowego, a ilość epitopów jest znacznie zredukowana. Osoby z tak zmienionym antygenem D łatwo się immunizują, otrzymując krew z antygenem D kompletnym.

Biorcy krwi, u których wykryto słabą ekspresję antygenu D lub kategorię D^VI, są zaliczani do grupy Rh ujemnej, natomiast dawcy do grupy Rh dodatniej.

Używany w badaniach rutynowych odczynnik monoklonalny anty-D RUM-I, który pozbawiony jest przeciwciał skierowanych do szczątkowego antygenu D^vl, pozwala oznaczyć ten antygen jako Rh-ujemny [37].

Zróżnicowanie antygenowe krwinek czerwonych w zakresie układu Rh sprawia, że w następstwie przetoczeń krwi lub przecieku krwinek płodu do krążenia matki może dojść do pojawienia się przeciwciał anty-Rh w surowicach osób Rh ujemnych, jak i Rh dodatnich. Mamy wówczas do czynienia z niezamierzoną alloimunizacją poprzetoczeniową i/lub ciążową. Natomiast zamierzoną alloimmunizację stosuje się wówczas, kiedy immunizuje się dawców w celu uzyskania surowic z przeciwciałami anty-D dla celów produkcyjnych (np. do produkcji immunoglobuliny anty-D).

Przeciwciała anty-Rh mają charakter przeciwciał odpornościowych, należą do immunoglobulin klasy G, nie wchodzą w reakcję z komplementem (Rys. 3). Enzymy proteolityczne wzmacniają reakcję przeciwciał anty-Rh z antygenami układu Rh. Wykazują one tzw. efekt dawki, to znaczy, że reagują silniej z krwinkami, które posiadają antygen w podwójnej dawce. Przeciwciała anty-Rh mogą być przyczyną ciężkich powikłań poprzetoczeniowych i choroby hemolitycznej płodu/noworodka.

W surowicach ludzkich najczęściej występują przeciwciała anty-D, często łącznie z przeciwciałami anty-C lub anty-E, rzadziej pojawiają się anty-c, anty-E i anty-C^w.

44 I serologia grup krwi w praktyce

1. Oznaczanie antygenu D z układu Rh

Antygen D z układu Rh określa się na podstawie obecności lub braku aglutynacji krwinek czerwonych z odczynnikami monoklonalnymi anty-D.

U biorców krwi antygen D oznacza się tylko w teście bezpośredniej aglutynacji, stosując metodę szkiełkową lub probówkową Jedynie u dawców krwi można zastosować w diagnostyce słabych odmian antygenu D metodę pośrednią - PTA-LISS.

Do oznaczenia antygenu D z układu Rh należy stosować dwie różne serie odczynników monoklonalnych pochodzących z dwóch różnych klonów.

Wszystkie używane do badań probówki należy opisać numerem próbki badanej.

serologia grup krwi w praktyce ■    45