IMAG0803 (5)

LXXI

Fatalnie one zaciążyły na pedagogice Herbarta. On sam i jego uczniowie nazywali ją „naukową”. Dla nas, ludzi drugiej połowy XX wieku, nie jest już ona dostatecznie naukową. Razi nas przestarzała metafizyka, która w psychologii herbar-towskiej odgrywa tak dużą rolę; rozumiemy, że zarówno este-tyzująca etyka herbartowska, jak jego mechanistyczna psychologia były pomysłami chybionymi; mamy wzrok wyostrzony na sprzecznościach, które wynikły z próby wyprowadzenia moralności z mechaniki przedstawień. Musimy stwierdzić, _:że obciążonemu takimi wadami systemowi daleko jeszcze było do tego, aby mógł sprostać wymaganiom, które obecnie stawiamy nauce.

W jednym wypadku wcielenie pedagogiki do filozofii oddało pewną usługę powstającej nowej dyscyplinie. Ułatwiło ono mianowicie wprowadzenie jej do programu studiów uniwersyteckich. Habilitacja Herbarta z filozofii na uniwersytecie w Getyndze w 1802 r. była naprawdę pierwszą habilitacją z zakresu pedagogiki. Była precedensem, za którym poszło kreowanie katedr ^pedagogicznych ną różnych uniwersytetach niemieckich. Przez długi czas powoływano na nie uczniów Herbarta lub zwolenników jego systemu.

Pomimo tej "ubóćźriej korzyści sprowadzenie pedagogiki z twardego gruntu empirycznej nauki na grząskie bajora metafizyki należy uznać za drugi błąd Herbarta.

Trzecim jego błędem, a może raczej brakiem, był niedorozwój żywszych uczuć społecznych. Herbartowi brakowało serca i charakteru zdolnego walczyć o dobro uciśnionych i przeciwstawiać się samowoli władców. Herbart popierał istniejący za jego czasów ustrój społeczny i polityczny. To mu też zarzucił jeden z nielicznych badaczy jego pism we współczesnej Niemieckiej Republice Demokratycznej — Karl Schrader: „Pedagogika ^Herbarta — powiedział — a zwłaszcza jego teoria nauczania, wywierała poczynając od połowy XIX wieku w ciągu długich dziesięcioleci szeroko sięgający wpływ na teorię nauczania przeznaczoną dla szkół ludowych w Niemczech i poza nimi w Europie. Za życia Herbarta jego pomysły pedagogiczne nie odgrywały większej roli [...]' Nie. należy się dziwić, że niektóre z jego