img004 (105)

vvacji psychologicznej i pedagogicznej uwzględniają tylko niektóre aspekty związanych z tym zagadnień.¹ Również wcześniej wydane publikacje autora niniejszego opracowania nie obejmują całokształtu problematyki metody obserwacji psychologicznej; w szczególności brak w nich omówienia jej zastosowania w badaniach naukowych.²

Nieraz bywa wyrażany pogląd, że dla przeprowadzania obserwacji psychologicznych wystarcza posiadanie sprawnie działającego narządu wzroku oraz chęć poznania zachowania się innych ludzi. Obserwacje takie ■nie spełniają swej funkcji ani jako podstawa przydatnych w praktyce informacji dotyczących zachowania się, ani tym bardziej jako źródło poznania naukowego. Skuteczne posługiwanie się metodą obserwacji psychologicznej wymaga znajomości jej założeń teoretycznych, głównych rodzajów, techniki stosowania, sposobu zbierania, rejestrowania i interpretowania poczynionych obserwacji oraz wyprowadzania z nich właściwych wniosków. Tego rodzaju wiedza i związane z nią umiejętności są niezbędne do skutecznego posługiwania się tą metodą poznawania psychiki.

Powyższe względy uzasadniają potrzebę opublikowania monograficznego opracowania poświęconego metodzie obserwacji psychologicznej. Może ono być przydatne przy doskonaleniu i unowocześnianiu naszego systemu oświatowego, kształceniu i dokształcaniu zawodowym nauczycieli, wzbogacaniu ich wiedzy psychologicznej oraz rozwijaniu umiejętności posługiwania się nią w praktyce. Monograficzne przedstawienie metody obserwacji psychologicznej może być też wykorzystane przy realizacji zadań związanych z zapewnieniem dzieciom i młodzieży opieki psychologicznej oraz stworzenia optymalnych warunków ich rozwoju psychofizycznego.

Zbigniew Skórny

I. Wprowadzenie w problematykę obserwacji psychologicznych

1. Poznanie naukowe i metody badania naukowego

Fakty i zjawiska występujące w obiektywnej rzeczywistości mogą być poznawane przygodnie w różnych sytuacjach pojawiających się w życiu codziennym oraz badane za pomocą odpowiednich metod naukowych. Tak na przykład zjawiska klimatyczne, związane ze zmianami pogody, temperatury, nasłonecznienia, opadami deszczu i śniegu, są zarówno przedmiotem poznania przygodnego, jak też badań naukowych z zakresu meteorologii. Zaburzenia chorobowe zachodzące w ludzkim organizmie bywają przedmiotem poznania przygodnego dokonywanego przez ludzi interesujących się nimi; są one także poddawane badaniom prowadzonym przez przedstawicieli nauk medycznych.

Również zachowanie się może być przedmiotem poznania przygodnego oraz badania naukowego. Jako zjawisko powszechnie znane, a równocześnie odgrywające ważną rolę w życiu ludzkim, wzbudza zainteresowanie oraz chęć zrozumienia go. Zachowanie się jest też przedmiotem poznania naukowego. Zajmują się nim naukowcy prowadzący badania z zakresu psychologii, pedagogiki, socjologii, fizjologii i niektórych innych nauk

Rozważmy, jakie są różnice między poznaniem przygodnym i naukowym. Poznanie przygodne ma charakter okazjonalny, następuje w wyniku zaistnienia wydarzeń powodujących skupienie na nich uwagi mimowolnej. Naukowe poznanie rzeczywistości jest natomiast prowadzone systematycznie, zgodnie z przyjętym planem za pomocą właściwych metod.

Poznanie przygodne dokonuje się w warunkach niedogodnych, nie sprzyjających poznawaniu określonych zjawisk. Może to być spowodowane ich spostrzeganiem ze zbyt dużej odległości lub wpływem czynników zakłócających jego przebieg. Przy poznawaniu naukowym dążymy zaś do stworzenia możliwie najkorzystniejszych warunków poznania badanych

7

1

Można do nich zaliczyć następujące pozycje: Poznawanie uczniów w procesie nauczania i wychowaniu. Pod red. I. Kairowa. Przekład z jęz. ros. W. Ptaszyńska. Warszawa 1953, PZWS; R. Przezwański: Obserwacja pedagogiczna. Warszawa 1959, PZWS; Poznawanie ucznia a oddziaływanie pedagogiczne. Pod red. A. Szemińskiej. Warszawa 1957, PZWS.

2

¹ Z. Skórny: Obserwacja psychologiczna dziecka. Wyd. I. Warszawa 1961, PZWS; Obserwacje i charakterystyki psychologiczne. Wyd. 2. Warszawa 1964, PZWS oraz Obserwacje, interpretacje i charakterystyki psychologiczne. Wyd. 3, jw.