img043 (24)

li i i l ilii*

522

Alfabet łaciński

)

polu, Lukki, Florencji. Rozwinęło śię z niej także wiele innych pism, z których najważniejsze to pismo z Rawenny i typ stosowany przez kurię papieską, przedlcarolińskie pismo książkowe Italii północnej (używane' w drugiej połowie VIII wieku i w pierwszej połowie IX wieku w Italii, Francji i w Niemczech), przede wszystkim zaś piękna minuskuła beneven-tańska w południowej Italii i Dalmacji. Przetrwała ona dłużej niż inne odmiany, a posługiwano się nią zwłaszcza w Monte Cassino, Benevento i Salerno.    i

INNE PISMA KONTYNENTALNE

Inne pisma kontynentalne miały mniejsze znaczenie. Pismo merowiń-skie, używane w wiekach VI—VIII, później było jeszcze przez pewien czas pismem dworskim. Miało ono kilka odmian: minuskułę kuęsywną, pismo półkursywne i rozmaite pisma książkowe. W piśmie wizygockim, - ^ stosowanym w VIII i IX wieku, wyróżnić można kursywę i minuskułę książkową; posługiwano się nim również w Italii. Germańskie pismo przedlcarolińskie miało najmniejszy zasięg, używano go też krócej (VIII—

IX wiek) niż którejkolwiek z pozostałych odmian.

PISMA WYSPIARSKIE LUB ANGLOIRLANDZKIE

Najpiękniejszym i najważniejszym z „narodowych” typów był typ wy-;piarski lub angloirlandzki. Pismo to rozwinęło się z półuncjalnego pisma csiążkowego dawnych misjonarzy, nie zaś z minuskuły kursywnej, jak' contynentalne pisma narodowe. Można wyróżnić następujące jego od-niany:

i ;

A). PISMO IRLANDZKIE

Niektórzy uczeni uważają, że pismo irlandzkie przeszczepił z Galii w. Patryk. Używano go w Irlandii już w VI wieku, a potem nadal w śred- * .iowieczu. Z niego też rozwinęło się nowożytne pismo irlandzkie. Poza iżywaną w nagłówkach majuskułą (wywodzącą się z rzymskiej kapitały, le prawdopodobnie pozostającą też pod wpływem pisma ogamicznego) namy dwie jego odmiany:

1.    Półuncjalne pismo ksiąg religijnych; miało ono dwie pododmiany; • leganolcą i chłopską.

2.    Minuskuła lub pismo kanciaste, używane w dokumentach i kodek- ... ach, które także miało dwie pododmiany: elegancką i lcursywną.

Irlandzki system skrótów wywarł wielki wpływ na rozwój średniowiecz-'-!.:: -

B). PISMO ANGLOSASKIE

W[ VII i VIII wieku w angielskich rękopisach i kodeksach stosowano jeszcze rzymskie pismo uncjalne. Jednocześnie z pisma irlandzkiego rozwinęła się anglosaska minuskuła półuncjalna, którą pisano teksty łacińskie mniej więcej do 940 roku. W tekstach angielskich posługiwano się nią jeszcze przez jakiś czas po podbiciu Anglii przez Wilhelma Zdobywcę (1066). Wprowadzenie minuskuły karolińskiej było jednym z przejawów odrodzenia, jakie nastąpiło po wojnach duńskich.

Mówiąc o rozwoju alfabetu anglosaskiego warto podkreślić, że poza przekształceniem poszczególnych liter różnił się on od alfabetu łacińskiego przede wszystkim literą wen, w, która przypominała raczej p, oraz dwoma znakami dodatkowymi przedstawiającymi głoski th i dh; znak thorn-, czyli th, znikł dopiero po wprowadzeniu druku.

Anglosaskie pismo ręczne było wyraźne i czytelne. Przetrwało do naszych czasów w kopiach ksiąg oraz w przywilejach królewskich i innych, pisanych i przechowywanych głównie w klasztorach i katedrach. Nie ulega chyba wątpliwości, że znajomość sztuki pisania odżyła w dużym stopniu za rządów Alfreda Wielkiego (849—901). Wprowadzenie za jego następców cudzoziemskich typów pisma obudziło na nowo zainteresowanie sprawami literatury, którymi w czasie najazdu duńskiego zajmowało się tylko szczupłe grono zawodowych uczonych.

pismo karolińskie

Pod koniec VIII wieku, prawdopodobnie za Karola Wielkiego, czy może wcześniej, w imperium Franków, jak też w Italii północnej i środkowej oraz w Niemczech ukształtowały się, zapewne pod wpływem pisma anglo-irlandzkiego, piękne, krągłe litery o szerokich odstępach, znane jako .minuskuła karolińska. Dotychczas jednak nie wiadomo dokładnie, jaką rolę w stworzeniu pisma karolińskiego odegrali Karol Wielki (742—814) i jego przyjaciel Alcuin z Yorku, założyciel słynnej szkoły w Tours. Pismo to stało się pismem literackim imperium frankońskiego, a w ciągu dwóch następnych wieków — głównym pismem książkowym Europy Zachodniej. Było też pismem urzędowym administracji imperium Karolingów i, przez pewien czas, kancelarii Świętego Cesarstwa Rzymskiego. Głównie dzięki niemu majuskuła i minuskuła stopniowo połączyły się w jedną całość. Pismem karolińskim posługiwano się’ aż do XII wieku. Miało ono kilka odmian, takich jak frankońska, włoska i niemiecka; najważniejszą angielską odmianą pisma karolińskiego było wyraźne pismo szkoły wiń-nKot+orUioi nn którp cześniowv wc>łvw wywarło Dismo aneloirlandzkie.