IMG 93

systemach znaczeń „ostatecznych” W jaki sposób są połączone z rolami i pozycjami społecznymi? Do jakiego stopnia tradycyjny „oficjalny” model rełigii ulega wciąż internalizacji i jaki jest jego stosunek do powszechnie istniejących systemów znaczeń „ostatecznych"?

Jedna sprawa to zadawać pytania, a druga to na nie odpowiadać. Z paroma wyjątkami wyniki badań w socjologii rełigii dostarczają odpowiedzi jedynie na te pytania, które dotyczą bezpośrednio losu wyspecjalizowanych instytucji religijnych we współczesnym społeczeństwie. Niestety, są to najmniej ważne pytania jeśli chodzi o ocenę natury rełigii we współczesnym społeczeństwie. Z drugiej strony, co można powiedzieć o hierarchii znaczeń w światopoglądach społeczeństw przemysłowych, o tworzeniu świętych kosmosów w tychże światopoglądach, o powszechnie obowiązujących systemach indywidualnych, iłd? Nie prowadzono systematycznych badań tych problemów. Takie badania wymagałyby nie tylko określonego ukierunkowania teoretycznego (które próbowaliśmy przedstawić w niniejszej pracy), ale również bardzo skomplikowanych procedur metodologicznych. W sumie, nie jest możliwe obecnie podanie satysfakcjonujących i konkretnych odpowiedzi na te pytania.

Wobec nieobecności takich badań pozostają dwie opcje. Jedna polega na odmowie spekulacji i na czekaniu na wyniki przyszłych badań. Wybór tej opcji jest kuszący. Biorąc jednak pod uwagę ważkość powyższych pytań dla zrozumienia współczesnego społeczeństwa, warto podjąć ryzyko opowiedzenia się za drugą alternatywą. Alternatywa ta polega na sugerowaniu odpowiedzi na powyższe pytania na podstawie rozproszonych, ograniczonych i, w większości „słabych”, faktów. Odpowiedzi są oparte na skumulowanych impresjach wyników badań w różnych obszarach, takich jak socjologia przemysłowa i socjologia pracy, rodzina, mass media, czas wolny, jak również na tych nielicznych badaniach w ramach socjologii rełigii, które wychodzą poza tradycyjną religię kościelną.

Historia cywilizacji Zachodu naznaczona jest ciągłą ekspansją instytu-gonalnej specjalizacji rełigii. Podczas gdy niemożliwe jest śledzenie jej licznych źródeł rozwoju, kilka podsumowujących obserwacji może pomóc umieścićów rozwój w kontekście naszej obecnej dyskusji. W niejednorodnym, geograficznie i społecznie mobilnym, środowisku świata hellenistycznego święty kosmos, który 'siał się jego częścią, utracił swój pierwotny,

relatywnie prosty związek z mniej lub bardziej niezależnymi społeczeństwami. Taki częściowo „uwolniony” święty kosmos został wciągnięty do syntetycznych wydarzeń, które mogły zostać dopasowane, choć z pewnymi kłopotami, do ram dominującej Linstytucjonalnie niewyspecjahzowanefre-ligii Imperium Rzymskiego, zakorzenionej w politycznej i rodzimej strukturze starożytnego Rzymu. Eschatologiczna tkanka wjer_zeń_ chrześcijańskich i jej wpływ na chrześcijańską koncepcję zasięgu prawowitej kontroli polityczne! spowodowały, że dopasowanie takie stało się niezwykle trudne w przypadku chrześcijaństwa. Podporządkowując się „właściwie” określonej władzy instytucji politycznych, chrześcijaństwo jednocześnie odpierało ich tradycyjne żądania religijne. Rezu 1 tąt jy ynikającej stąd walki wpływał zarówno na charakter instytucji religijnych, włlistoni Ęuropyjąk i na kierunek rozwoju pojawiających się struktur kośęiejBych chrześajBństwa. Autonomia państwa została zdefiniowana w kategoriach „świeckich”, pomimo pewnych pozostałości wcześniejszych koncepcji, które przetrwały w Świętym Cesarstwie Rzymskim przez okres feudalny. Autonomia Kościoła osiągnęła sne-cyficznie religijne znaczenie, pomimo „świeckich” uwikłań instytucji religijnych. Definicję kompetencji religijnych i politycznych stały się podstawą różnorodnych układów pomiędzy Kościołem i państwem, jakie charakteryzują późrilejśzą historię Europy.

Kościół, pozostawszy zwycięzcą w sytuacji „pluralistycznego” współzawodnictwa. i zaadoptowawszy się-do_wyinQgów.instytucjonalnego przetrwania wobec państwa, stał się widzialną i wyspecjalizowaną podstawą instytucjonalną dla jednego, odpowiednio wytworzonego i obowiązującego świętego kosmosu. Identyczność Kościoła i rełigii oraz zgodność pomiędzy „oficjalnym” modelem rełigii a aktualnie panującymi indywidualnymi syste-mami znaczeń ostatecznych zostały przyjęte jako pewnik w ideoiogjiękle-zjalnej, a przez pewien okres czasu były też aproksymowane, choć bez pełnego powodzenia. Powiedzieliśmy, że czynniki, które powodują rosnącą niezgodność pomiędzy „oficjalnym” modelem i religijnością indywidualną, i które niszczą identyczność Kościoła i rełigii, są od początku obecne w tej społecznej formie rełigii. Aż do późnego Średniowiecza owe „ziarna sekularyzacji” spadały na jałową glebę. Przeważały okoliczności, które, jak wykazaliśmy, zwykle opóźniają wzrost niezgodności pomiędzy modelem „ofi-

129