rozdział36

sprawozdawcze opisujące znaczenie terminów potocznego języka są opisem ważnych zjawisk społecznych, jeśli terminy te odgrywają w społecznej świadomości doniosłą rolę.

Bez względu na to, czy w definiowaniu pojęć kierujemy się kryteriami teoretycznymi czy kryteriami praktyczno-spolecznymi, czy wreszcie pewnymi intuicjami znaczeniowymi społecznie ważnych pojęć języka potocznego, najważniejsze jest, abyśmy zdawali so' ie sprawę, w jakim celu je definiujemy i w jakim stopniu pojęcie przez nas tak zdefiniowane spełnia odpowiednie kryteria.

Rozdział czwarty

Rodzaje twierdzeń

'    1. Zdania jednostkowe i ogólne,

E    zdania szczegółowe. Tezy i opisy statystyczne

Terminy języka nauk społecznych służą socjologowi do formułowania twierdzeń, z [' których składa się jego nauka. Twierdzenie to tyle, co zdanie orzekające coś o przedmiocie, którego dotyczy. Zdania można klasyfikować ze względu na różne zasady podziału. Można na przykład dzielić je na twierdzenia empiryczne i analityczne. W '• pierwszych z nich twierdzi się coś o rzeczywistości dostępnej bezpośredniej bądź i:    pośredniej obserwacji. Twierdzenia takie bywają też nazywane zdaniami syntetycznymi.

Zdania te są prawdziwe wtedy, kiedy rzeczy, zjawiska, zdarzenia, procesy lub regularności ich istnienia czy pojawiania się są rzeczywiście takie, jak one głoszą. Twierdzenia tc są charakterystyczne dla nauk empirycznych - zarówno przyrodniczych, jak humanistycznych czy społecznych. Zdaniom syntetycznym przeciwstawia się zdania analityczne, tj. takie, których prawdziwość zagwarantowana jest w sposób bezpośredni lub pośredni przez pewne umowy terminologiczne. Twierdzenia takie charakterystyczne są dla nauk dedukcyjnych (jak logika czy matematyka), choć nierzadko pojawiają się (aczkolwiek w funkcji pomocniczej) również w naukach empirycznych. Biorąc pod uwagę wyłącznic pierwszą kategorię twierdzeń (zdania empiryczne) i zawężając nasze zainteresowania do nauk społecznych jedynie, można by z kolei klasyfikować je ze względu na dziedzinę rzeczywistości społecznej, której dotyczą, ze względu na poziom, z którego pochodzą przedmioty w nich występujące, ze względu na zmienne, które w nich występują itp. Tak na przykład można by dokonać podziału twierdzeń socjologii na takie, które dotyczą struktury społecznej, takie, które coś mówią o kulturze, o społecznej osobowości ludzi itd. W podręczniku tym jednak stawiamy sobie inne zadania, dlatego dokonamy tu podziału twierdzeń empirycznych w naukach społecznych ze względu na ich metodologiczne własności.

Przejdźmy z kolei do przeglądu ważniejszych rodzajów twierdzeń syntetycznych (empirycznych) spotykanych w naukach, koncentrując się przede wszystkim na tych, których wyodrębnienie jest szczególnie istotne dla nauk społecznych. Z tego punktu widzenia wyróżnimy najpierw zdania jednostkowe i ogólne. Zdanie jednostkowe to takie zdanie, którego podmiot jest nazwą jednostkową. Jeśli podmiotem zdania jest taki „przedmiot”, jak Jan Kowalski z ulicy Wilczej 2 3 w Warszawie, określony ankieter