img900 (3)

tylnej Ścianie jamy gardłowej, eliminując tym samym jamę nosową z procesu artykulacji. Niemalże cały strumień powietrza wydostającego się z płuc kierowany jest jedynie do jamy ustnej.

Jak wynika z wyżej przedstawionych schematów, ruchy języczka podniebienia miękkiego decydują o tym, czy jama nosowa bierze udział w procesie artykulacji. Powietrze przedostaje się do niej przy ustno-nosowym i nosowym położeniu języczka. Powstają wówczas głoski nosowe. Przy położeniu ustnym natomiast jama nosowa nie bierze udziału w procesie artykulacji. W efekcie takiej pozycji języczka podniebienia miękkiego powstają głoski ustne.

Wyniki klasyfikacji spółgłosek na podstawie omawianego tutaj kryterium przedstawia następujący wykres:

spółgłoski

wymawiane z udziałem jamy nosowej

wymawiane bez udziału jamy nosowej

nosowe

nienosowe (ustne)

3.2.3. Typ zapory

Obserwując sposób artykulacji dźwięków spółgłoskowych zauważymy różny stopień ograniczenia przepływu powietrza przez kanał głosowy, w szczególności przez nasadę. Najistotniejsze, jak sądzę, znaczenie ma tutaj rozróżnienie spółgłosek półotwartych w opozycji do obstruentów, czyli spółgłosek właściwych. Pierwsze artykułowane są w ten sposób, że powietrze wydostające się z płuc w tym samym czasie w jednym miejscu nasady napotyka na przeszkodę w postaci całkowitej blokady utworzonej przez zwarte artykulatory, a jednocześnie w innym miejscu nasady strumień powietrza swobodnie płynie przez szczelinę utworzoną przez drugą parę artykułato-rów. Do spółgłosek półotwartych zaliczymy dźwięki typu [m], [n], [ń], [rj], [1], [r]. Spółgłoski właściwe, zwane też obstruentami (por. Dukiewicz 1995, Sawicka 1995) to dźwięki artykułowane w ten sposób, że powietrze wydostające się z płuc w tym samym czasie napotyka na jedną tylko zaporę, a mianowicie:

1.    zwarcie — powstaje w wyniku całkowitego zbliżenia się jakichś narządów mowy,

2.    szczelinę — powstałą w wyniku wyraźnego, ale niecałkowitego zbliżenia się jakichś dwóch artykulatorów,

3.    kolejno po sobie następujące (a więc niezsynchronizowane) zwarcie i szczelina utworzone przez parę tych samych artykulatorów.

Mając na uwadze typ zapory, na jaką napotyka w nasadzie powietrze wydostające się z płuc, wyróżnimy cztery podklasy spółgłosek, co obrazuje następujące drzewko:

półotwarte

właściwe

(obstruenty)

artykułowane z udziałem zwarcia

artykułowane także z udziałem szczeliny

artykułowane bez udziału zwarcia

szczelinowe

artykułowane bez udziału szczeliny

zwarto-szczelinowe

zwarto-wybuchowe

1,2.4. Główne miejsce artykulacji

Głównym miejscem artykulacji nazwiemy ten odcinek nasady, w którym powietrze wydostające się z płuc napotyka na przeszkodę. Miejsce to scha-hikleryzujemy, podając nazwy dwóch artykulatorów tworzących zaporę. W szczegółach rzecz przedstawia się następująco:

spółgłoski

artykułowane bez udziału warg

zapory nie tworzy przód języka

lylkó wargi iwm /.ą zaporę

ilwuwargowe

przedniojęzykowo-zębowe

tylnojęzykowe

środek języka tworzy zaporę z prepałatum, czyli przednią częścią podniebienia twardego

prepałatałne

zaporę tworzy środek języka

środek języka nie tworzy zapory z prepałatum

postpalatałne

.iiiykułowane z udziałem warg i/ii wargi tworzą zaporę

43