IMGi16 (3)

■

4. Edukacja na odległość

4.1. Rodzaje nauczania na odległość i ich charakterystyka

Nauczanie na odległość (telenauka) jest metodą nauczania, która zamiast bezpośredniego kontaktu ucznia i nauczyciela (studenta i profesora) wprowadza kontakt pośredni (ang. media ted)'. Uczyć się na odległość, to znaczy opanować wiedzę samodzielnie bez udziału tradycyjnej formy lekcji. Każdy uczestnik tego procesu wyznacza sobie (programuje) cel kształcenia dostosowany do swych potrzeb oraz warunków i trybu swego życia.

Uczenie się na odległość (ang. Distance Learning - DL) zostało wynalezione już prawie 100 lat temu. Jest to metoda prowadzenia procesu dydaktycznego w warunkach, gdy uczniowie lub studenci oraz nauczyciele są oddaleni od siebie, czyli nie znajdują się w tej samej sali w tym samym czasie. Realizowano ją dotychczas w postaci rozmaitego rodzaju szkół, kursów, studiów zaocznych i eksternistycznych. Głównym składnikiem tej formy edukacji jest duży wkład własnej pracy słuchacza, przy niewielkim bezpośrednim kontakcie ze szkołą. Słuchaczami w kształceniu na odległość są zarówno ludzie młodzi, jak i ludzie dorośli. Kształcenie takie jest alternatywną propozycją dla tych, którzy nie mogą sobie pozwolić na studia stacjonarne lub płatne studia zaoczne, a jest jednocześnie wyjściem z sytuacji dla uczelni, która nie jest w stanie obsłużyć zbyt dużej liczby studentów.

Tradycyjnie wachlarz prostych i technicznych mediów dydaktycznych wykorzystywanych w procesie edukacji na odległość jest szeroki. W swoim początkowym okresie ośrodek dydaktyczny, realizujący proces kształcenia dystansowego, przesyłał tradycyjną pocztą (kształcenie korespondencyjne) drukowane materiały dydaktyczne, zawierające teksty wykładów i ćwiczeń, a uczący się odsyłali rozwiązane zadania czy testy do ośrodka. Dziś wysyła się materiały dydaktyczne jako załączniki do poczty elektronicznej. Cechą charakterystyczną pracy z materiałami drukowanymi jest bierność. Czytelnik chcący w sposób czynny pracować z książ- ¹

kąlub skryptem musi mieć odpowiednią do tego motywację. Dlatego współczesna edukacja zdalna wykorzystuje także materiały drukowane, jednakże bardziej zwraca uwagę na wzajemny przekaz treści i interakcję, możliwą przy wykorzystaniu nowych mediów.

W latach dwudziestych zaczęto wykorzystywać do kształcenia na odległość „radio edukacyjne”. Środki łączności dźwiękowej zapewniają żywszy kontakt wykładowcy ze słuchaczami. Jednak rola radia we współczesnej edukacji na odległość jest niewielka, gdyż jest ono również medium przekazu biernego, a poza tym ogranicza słuchacza ściśle określonymi porami nadawania. Częściej wykorzystuje się nagrania audio, czyli taśmy magnetofonowe lub płyty kompaktowe. Również konferencje audiograficzne, wykorzystujące pośrednictwo fal radiowych lub łączy telefonicznych, odgrywają niewielką rolę. Brak kontaktu wizualnego uczestników audiokonferencji powoduje ich swoistą anonimowość oraz brak zainteresowania omawianymi problemami.

W 1945 Uniwersytet stanu Iowa wprowadził do procesu kształcenia „telewizję edukacyjną”. Powstała edukacyjna telewizja czynna i bierna, jako powszechnie dostępne medium komunikacyjne, mogące znaleźć zastosowanie w edukacji zdalnej. Bierna telewizja edukacyjna to rozpowszechniane nagrane kasety wideo z programami dydaktycznymi lub emisja telewizyjna. Natomiast w telewizji interaktywnej uczestnicy procesu komunikacji mogą się nawzajem widzieć i słyszeć. Przez połączenie ruchomego obrazu z dźwiękiem telewizja interaktywna nie stwarza barier psychologicznych dla komunikujących się uczestników i potrafi wyrazić treści merytoryczne w sposób bogatszy, niż poprzednie media. Poważnąjej wadą jest wysoki koszt produkcji programów edukacyjnych i techniczna realizacja transmisji dwustronnej. Taki rodzaj kształcenia asynchronicznego, wzbogacony o nagrania audio i wideo, w tym wideo interaktywne, jest do dziś wykorzystywany jeszcze przez wiele ośrodków akademickich na świecie. Jeden z najznakomitszych pedagogów medialnych w Polsce Janusz Gajda poświęcił wiele swoich prac wykorzystaniu mass mediów w upowszechnianiu kultury oraz w kształceniu dorosłych².

Jeszcze lepszym medium komunikacyjnym w procesie edukacji zdalnej jest komputer multimedialny. Jednak autonomiczne stanowisko komputerowe (bez łączności z siecią Internet) ma w zasadzie wszystkie cechy biernego medium dydaktycznego. Jakkolwiek komputer zapewnia indywidualizację procesu kształcenia, o wiele lepsze możliwości prezentacyjne przekazywanych treści i interakcję (dobieranie tempa pracy, bezpośrednie lub pośrednie sprawdzanie stopnia opanowania materiału etc.), to jednak nie może zastąpić nauczyciela.

1

T. Goban-Klas, Uczenie na odległość: formy i problemy, w: E. Okoń-Horodyńska (red.), Nauczanie na odległość - nowa szansa dla edukacji, Tychy 1999.

2

Por. J. Gajda, Edukacja bez granic, 1992; Tenże, Telewizja, młodzież, kultura. Warszawa 1987; J. Gajda, S. Juszczyk, B. Siemieniecki, K. Wenta, Edukacja medialna. Część I, J. Gajda, Przesłanki kulturowe edukacji medialnej, Toruń 2002.