Kompendium Wiedzy geografii88

—    regionu jednolitego {strefowego, skalarnego), którego wewnętrzne zróżnicowanie jest zdefiniowane przyjętymi w regionalizacji kryteriami, przez co zachowuje on ten sam charakter na całym swoim obszarze;

—    regionu węzłowego (nodalncgo, powiązań wektorowych) — jednorodnego ze względu na swoja wewnętrzna organizację i strukturę składajaca się z węzła (jest nim zazwyczaj miasto) oraz strefy powiązanej z tym węzłem siecią rozmaitych sprzężeń, których zasięg przestrzenny wyznacza granicę regionu.

Podział terytoriów jest warunkiem niezbędnym dla efektywnego zarządzania i funkcjonowania życia społeczno-ekonomicznego i kulturowego. Termin „region" zyskał powszechne uznanie dzięki potrzebom administracji i statystyki. W XVIII wieku właśnie według regionów statystycznych (były to w zasadzie regiony administracyjne) zaczęto zbierać i publikować informacje na temat większych terytoriów, ich mieszkańców, ekonomii, kultury i warunków życia. Region może być także jednostka organizacji terytorialnej państwa i służy wówczas jako narzędzie kierowania i koordynacji społecznego działania w przestrzeni. Sa więc regiony administracyjne i regiony specjalne, takie jak np. diecezje kościelne, okręgi lasów państwowych, okręgi wojskowe, kolejowe i inne.

W geografii społeczno-ekonomicznej używa się również Region pojęcia regionu kompleksowego jako wicloccchowego i zin-kompleksowy tegrowanego w znaczeniu społeczno-gospodarczym ohszaru strefowego. Jego genezę należy wiązać /. długotrwałym wzrostem potencjału gospodarczego określonego terytorium pod wpływem różnych czynników (np. bogactw naturalnych, położenia geograficznego, przedsiębiorczości ludzi) oraz towarzyszącej mu wysokiej koncentracji ludności. Czynniki te wpływają na zwiększenie integracji społecznej i gospodarczej danego terytorium oraz na kompleksowy (wielokierunkowy) rozwój całego obszaru funkcjonującego w pewnym stopniu autonomicznie w ramach państwa. Takimi zintegrowanymi regionami geograficzno-ckonomicznym są np. Zagłębie Ruhry w Niemczech, obszar Wielkich Jezior w USA czy Lombardia w północnych Włoszech.

Granice regionów gcograficzno-ekonomicznych nie zawsze pokrywają się z granicami administracyjno-ckonoinicz

nymi, szczególnie w państwach, w których te granice nic były zmieniane od czasów średniowiecznych (np. w Wielkiej Brytanii).

Najczęściej jednak dla naukowego poznania, zarządzania i planowania gospodarki kraju oraz w celach edukacyjnych przeprowadza się regionalizacje poszczególnych dziedzin życia gospodarczego państwa, wydzielając w nim np. regiony: rolnicze, przemysłowe, turystyczne i inne. nazywane często regionami geografic/.no-ckonomicznymi.

Pomimo że region i regionalizacja są przede wszystkim utożsamiane z naukami geograficznymi, mają one szersze znaczenie interdyscyplinarne. Niezależnie od tego, w jakiej dyscyplinie wiedzy pojęcia te są stosowane, zawsze odnoszą się do konkretnego obszaru, wyróżniającego się / otoczenia zespołem charakterystycznych cech.

1. Region w kategorii polityczno-prawnej.

Podział regionalny byl zawsze w historii elementem gry politycznej oraz narzędziem praktycznego działania w sferze zarządzania przestrzennego w celu uzyskania określonych efektów politycznych i gospodarczych (Koter M., 1993).

Czynniki stymulujące podział regionalny w kategorii polityczno-prawnej są następujące:

—    dążność do kompensacji pewnych niedogodności. Przyczyną takiej sytuacji jest odczuwane przez społeczność regionalną niedowartościowanie. Tytułem rekompensaty deklaruje ona gotowość oddzielenia własnego terytorium od przestrzeni administracyjnej, w skład której dotychczas wchodziła. Współcześnie wyodrębnianie regionów jest najczęściej następstwem nierównomiernego i zmiennego w czasie rozwoju gospodarczego;

—    potrzeba poszukiwania pragmatycznych wskazań i konkretnych rozwiązań. W odległej przeszłości ..regionalizacja'' przeprowadzana była pr/cz feudalnych despotów dla umocnienia ich władzy. Rzymianom przyświecała strategia „dzielić i rządzić”. Praktyka dowodzi, że niezależnie od okresu historycznego władza stosuje manewr podziału, gdy traci swoje wpływy.

Podział terytorialny Polski z 1975 roku miał między innymi osłabić istniejące wówczas 17 województw, które były

149