Obraz
0 (86)

rozwijana szczególnie dynamicznie przez poznawczy i humanistyczny nurt psychologii. Problematyka ta ma bowiem również podstawowe znaczenie dla praktyki psychologicznej, sprowadzającej się zawsze w swej istocie do niesienia człowiekowi pomocy.

Zainteresowania psychologów ogniskowały się początkowo wokół pomocy profesjonalnej, później dopiero zajęto się pomocą codzienną (every~ day helping). Badacze kierowali uwagę głównie na problemy związane z udzielaniem pomocy, motywację prospołeczną, rodzaje zachowań pomocnych, czynniki facylitujące i hamujące podejmowanie zachowań pomocnych, Dopiero od początku lat osiemdziesiątych datuje się nowy kierunek badań nad pomocą koncentrujący się wokół osoby przyjmującej pomoc. Przedmiotem zainteresowania stały się tu głównie reakcje na udzielaną pomoc oraz problemy proszenia o nią. Równolegle prowadzone są badania dotyczące wsparcia społecznego, którego sieć powiązań stanowi bazę i tło relacji pomocy.

W niniejszej książce starałam się wiedzę o pomocy codziennej (nieprofesjonalnej, nieustrukturowanej), wywodzącą się z różnych stanowisk teoretycznych i odmiennych podejść badawczych, zintegrować wokół problemów człowieka pełniącego określoną rolę społeczną w relacji międzyludzkiej, jaką jest relacja pomocy. Pragnęłam w miarę wszechstronnie naświetlić sytuację pomocy zarówno z pozycji osoby pomagającej, jak i wspomaganej. Temu również służyły prowadzone przeze mnie badania. Nie były one przedsięwzięciem empirycznym, mającym na celu uchwycenie zależności czy też związku określonych zmiennych. Sądziłam, że na badania weryfikacyjne jest jeszcze za wcześnie i, by uniknąć artefaktów, trzeba uprzednich poczynań o charakterze eksploracyjnym. Badania stanowiące podstawę tej książki były próbą penetracji sytuacji pomocy, miały na celu lepsze zrozumienie myśli, uczuć, pragnień i doznań człowieka, który/się w niej znajduje. Materiały zebrano głównie za pomocą szczegółowych wywiadów, których rezultaty zostały wkomponowane w tekst całej książki (a nie, jak to ma najczęściej miejsce w pracach badawczych, przedstawione w wyodrębnionej części empirycznej). Pozwoliło to na zachowanie ciągłości toku rozważań dotyczących określonych kwestii.

W przypadku ról społecznych, a zwłaszcza układu ról sprzężonych (co ma miejsce w relacji pomagający — wspomagany) szczególnie ważne są oczekiwania roli, zarówno te odnoszące się do własnej osoby w chwili zajmowania określonej pozycji, jak i te wobec osób pełniących role komplementarne. Wpływają one silnie na sposób pełnienia ról oraz doświadczenia stąd wyniesione. Tym też właśnie zagadnieniom oczekiwań i preferencji względem osoby pomagającej oraz wspomaganej, a także przeżyć i doświadczeń związanych z pełnieniem określonej roli w relacji pomocy poświęciłam szczególną uwagę, stanowią one trzon niniejszej książki.

U/

Rozdział pierwszy

NATURA POMOCY I SPOSÓB JEJ ISTNIENIA

1. Kontrowersje wokół istoty pomocy

Wówczas gdy przedmiotem naszych rozważań staje się obiekt czy zjawisko dobrze nam znane w codziennym życiu, występujące w najróżniejszych kontekstach codzienności, a także nasycone emocjonalną zawartością związanych z nią subiektywnych doświadczeń, intuicyjnie dobrze rozumiane, a jednak wieloznaczne, natrafiamy najczęściej na liczne kłopoty przy próbach precyzyjnego określenia jego znaczenia bądź też przy formułowaniu metody empirycznego 'wyróżnienia tegoż obiektu czy zjawiska spośród innych doń zbliżonych. Dotyczy to także pomocy. Nieczęsto spotykamy się z próbami jej określenia. Większość autorów piszących o pomocy unika tego problemu. Ci zaś, którzy podejmują takie próby, w swych określeniach akcęptują najczęściej, iż istotą_pomocy jest spontaniczne działanie na rzecz drugiej osoby czy też osób, bez oczekiwania bądź kalkulowania korzyści z takiego zachowania płynących (Mer ton, Mer-; ton, Barber, 1983). Przy charakteryzowaniu czynności pomocnych (patrz Reykowski, 1986) zwraca się uwagę, iż są to czynności podmiotu zorganizowane w taki sposób, by korzyści osiągały inne obiekty społeczne, a sam podmiot ponosi naturalne koszty czynności, poświęca swój czas, wysiłek itp. (w przypadku czynności altruistycznych poświęca jakieś własne dobro osobiste — zdrowie, majątek, życie). Część autorów (patrz L e n r o w, 1978) mówiąc o pomocy, określa ją od razu jako pewien rodzaj relacji międzyludzkiej. W tym ujęciu pomoc jest niewymuszoną interakcją, zorientowaną na przyniesienie korzyści jednej ze stron, przy czym obie strony zgadzają się co do tego, która z nich ma odnieść korzyści. Niniejsze określenia zgodne są z naszym intuicyjnym'rozumieniem pomocy, oddają jej istotę. Można więc rzec, że podanie znaczenia pojęć pomocy i relacji pomocy me nastręcza nadmiernych trudności (choć przyto-

)

9