skanuj0030

tęźnych sil może być zbiór szczególnego rodzaju struktur poznawczo 0™ ualnych człowieka, które określa się mianom teorii indywidualnych. Odltif niu ich poświęcone będą kolejne fragmenty tego tekstu.

Teorie indywidualne nauczyciela

Teorie indywidualne są elementem tworzonej przez człowieka „funkcjonał mapy świata”, pozwalającej mu działać w tym świecie. Obejmują one czynniki o charakterze poznawczym, jak i wartościującym oraz emocjonulnjj® Te pierwsze pomagają człowiekowi - drogą operacji intelektualnych - w miiuf trafnie i rzetelnie poznawać własny świat, drugie źaś sprzyjają ocenie wal w nim zawartych.

Teorie odnoszą się do tego doświadczenia, które człowiek - w inir./yiti przypadku nauczyciel - wykorzystuje w swej pracy. Jest to typ „wiedzy laniu”. Obejmuje ona osobisty (subiektywny) zbiór poglądów na temat pillWH dłowości uczenia się i nauczania, roli ucznia i nauczyciela we wzajemtiyj współdziałaniu, poglądów będących rezultatem dotychczasowych doświłtfh czeń edukacyjnych nauczyciela i sposobu, w jaki ulegają one integracji w |0g0 świadomości.

Takie teorie indywidualne wykazują przy tym dwoisty charakter. Z jmlnflj strony są one odbiciem rzeczywistości przez umysł, z drugiej zaś za ich pośfSfi nictwem świat jest poznawany i one to decydują, w jaki sposób umysł po/nftjl rzeczywistość. Stanowią istotne ogniwo nie kończącego się łańcucha relacji j»n między rzeczywistością doświadczaną przez człowieka a nim samym.

Oczywiście teorie indywidualne podlegają zmianom wraz z nabywani oni doświadczenia przez nauczyciela czy zmianą warunków jego pracy. Jednaki^ zmieniają się wolno, gdyż w zmianach przeszkadzają utrwalone stereotypy działania i schematy poznawcze. Bodziec wywołujący tę zmianę musi zatlfl mieć szczególną siłę. Taką siłę posiada niewątpliwie odczucie przez naucz cielą dysharmonii między jego zachowaniami a wymaganiami zewnętrznej^ v tuucji. Z początku nauczyciel, jak każdy człowiek działający w podobnej sytuacji, podejmuje działania „proste” (określam tym przymiotnikiem działaniu nuwykowe, stereotypowe, które dotychczas przynosiły żądany efekt w postaci usunięcia dysharmonii). Gdy jednak nie przynoszą one spodziewanego efektu, nauczyciel próbuje innych działań, aż do zmiany teorii indywidualnej włącznie. Można powiedzieć, że teorie nauczycielskie różnią się miedzy sobą takżi stopniem podatności na zmianę. Podatność ta w dużej mierze wyznaczona Jest stopniem otwartości teorii, czyli tym, do jakiego stopnia teoria dopusz* cza bądź ogranicza liczbę i różnorodność szczegółowych rozwiązań - tych akceptowanych i tych odrzucanych.

Zmiana teorii to również zmiana ocen wartościujących, służących nauczycielowi do uporządkowania własnej przestrzeni życiowo-zawodowej. Zmiany te mogą mieć rodowód społeczny; nauczyciel przyjmuje wtedy wartości i oceny od

^■1 Innego, bądź podmiotowy, kiedy to sam wypracowuje system wartości Należy przy tym jeszcze raz podkreślić, że zmiana ogólnej orientacji ak-■ftlr/nri nauczyciela jest zjawiskiem rzadkim. Niektórzy badacze skłonni są ■t Iwlordzić, że zmiana wartości głównych, tkwiących u szczytu hierarchii ■pluAui ludzkich, nie jest w ogóle możliwa. Są one trwałe i niezmienne w cią-Hfgn życia, niezależnie od nabywanych doświadczeń. Inni twierdzą jednak, W luku własnego działania człowiek może odnajdować nowe, konkurencyjne ■tUNimku do poprzedniego systemy wartości i zgodnie z nimi zmieniać kryte-

Mywu, iż nauczyciel znajduje się w sytuacji wymuszającej wybór pomiędzy ■jgligwnnlem spójnej teorii indywidualnej a „wymianą” tych jej elementów, które Blwlonitją nieprawidłowo. Zmiana taka jest tyle możliwa, co niezbędna, gdyż ■9 wystarczy składać się z dobrych elementów, trzeba się jeszcze dobrze skła-_:|hi Otwiera ona pole dla nauczycielskiej twórczości i pozwala przenieść dziale ulu KO sfery stereotypów na obszar niepowtarzalnych, jednostkowych rozwią-H, odbijających zarówno zmienność zdarzeń szkolnych, jak i ich subiektywną |NbQ-

Iborie indywidualne nauczyciela stanowią instrument adaptacji do warunków, $ jakich działa, a równocześnie są czynnikiem pozwalającym mu przekształcać ■gwnętrzny splot sytuacji dydaktyczno-wychowawczych na układ dla niego zrobili iuły, w jakimś stopniu poddający się kontroli. Sieć pozornie chaotycznych fi ul/,lennych sytuacji, zachowania partnerów, jego własne działanie, interpreto-WHflo przez pryzmat teorii, nabierają cech spójności i logiczności, stając się [Uświadamianą, oczywistą konsekwencją biegu zdarzeń. Więcej, teoria pozwala przewidywać ich potencjalną zmianę w przyszłości.

Wzajemne złączenie poznawczo-orientacyjnych i emocjonalno-wartościują-gych aspektów teorii indywidualnych umożliwia nauczycielowi podejmowanie decyzji o istotnym znaczeniu dla jego funkcjonowania w świecie. Jeżeli zachowanie nauczyciela w sposób decydujący jest wyznaczane przez interpretację sytuacji, w której on działa, to na kształt tej interpretacji decydująco wpływa wartościowanie elementów sytuacji.

Itodzaje teorii indywidualnych

Teorie indywidualne różnią się między sobą głównie za przyczyną różnic w osobistym doświadczeniu nauczycieli, decydującym o przyjęciu lub odrzuceniu określonych interpretacji zjawisk czy procesów pedagogicznych. Doświadczenie traktujemy przy tym szeroko - jako „znajomość życia, rzeczy i ludzi”, juko element mądrości nauczyciela. Nie jest ono jednowymiarowym konstruk-tcm, lecz posiada złożoną strukturę. Jego wewnętrzne bogactwo wydaje się stanowić naturalną przyczynę różnicowania indywidualnych teorii. Kluczem do wykrycia tych różnic może być takie badanie owych teorii, które połączy (1) ba-dunie struktury z (2) bmlnnlem funkcji, jakie teorie te mogą pełnić w pracy za-