CAM02222

ekranie filmowym lub we współczesnych gigantycznych reklamach. Znak może być również szczególnie mały dla wygody lub dla oszczędności. (Te różnorodne funkcje rozmiaru można w przybliżeniu porównać do funkcji spełnianej przez natężenie głosu i długość dźwięku w procesie mówienia.) Oczywiście tych różnych czynników wpływających na rozmiar nie można całkowicie rozdzielić. Wielki rozmiar pomnika spełnia obie funkcje. Jednak, ogólnie biorąc, można wyodrębnić dwa zespoły warunków w odniesieniu do wymiaru znaków wizualnych: z jednej strony będzie to rozmiar jako funkcja wartości i jako funkcja widoczności, z drugiej — rozmiar pola i rozmiary różnych komponentów obrazu w stosunku do odpowiadających im przedmiotów rzeczywistych i w stosunku do nich samych. Dzieło może być duże — długi zwój z obrazami — dlatego, że przedstawia wiele przedmiotów, choć wszystkie są średniej wielkości. Może też być małe — jak miniatura — a mimo to pomieścić w swej ograniczonej powierzchni zróżnicowanie wartości poszczególnych postaci przez zróżnicowanie ich rozmiarów.

W wielu stylach artystycznych przedmioty, posiadające w rzeczywistości różne wymiary, są przedstawiane tak, jakby były tej samej wysokości. W sztuce archaicznej budynki, drzewa, góry są tej samej wysokości lub nawet niższe od postaci ludzkich, i są im w ten sposób podporządkowane. O wymiarze decyduje tu hierarchia wartości, a nie rzeczywista fizyczna wielkość przedmiotów przedstawianych. Nie nazwałbym tego konwencją, gdyż dominacja postaci ludzkich nad otoczeniem występuje w sztuce różnych kultur i w obrazkach naszych własnych dzieci. Nikt nie twierdzi przez to, że artysta nie zdaje sobie sprawy z rzeczywistych różnic między wielkością człowieka i przedmiotów, które go otaczają. Rozmiary przedmiotów w obrazie są wyrazem koncepcji, której zrozumienie nie wymaga znajomości reguły. Kojarzenie wielkości ze skalą wartości jest dane już w samym języku — superlatywy, określające ludzkie cechy, są często terminami określającymi wielkość: największy, najwyższy itp., nawet w odniesieniu do tak nieuchwytnych wartości, jak mądrość lub miłość.

Rozmiar jako środek wyrazu nie jest zmienną niezależną. Jego działanie zmienia się w zależności od kontekstu znaku, skali i gęstości obrazu, a więc w zależności od naturalnego rozmiaru przedmiotów, ich ilości i zróżnicowania. Zmienia się również w zależności od oznaczanych wartości. Interesującego dowodu na jakościowo nielinearny stosunek pomiędzy znakiem a rozmiarem oznaczanego przedmiotu dostarcza następujący eksperyment: dzieci, którym kazano wykonać rysunek dwóch ludzi, małego

294