25456 IMG 62

wnioski co do religii we współczesnymi społeczeństwie, dane europejskie muszą być porównane z rezultatami badań nad religią w Stanach Zjedno-

czonych.

Takie porównanie jest trudne z kilku względów. Po pierwsze, olbrzymia różnorodność instytucjonalnych form religii w Ameryce nie została jeszcze dokładnie i systematycznie zbadana, chociaż przynajmniej te główne i najbardziej typowe formy, włączając w nie niektóre sekty, fascynujące socjologa z tych czy innych powodów, stały się przedmiotem badań. Po drugie, niektórym przeprowadzonym badaniom przyświecało wyraźne odchylenie pozytywistyczne. Trzecim i najważniejszym powodem jest unikatowa historia rehgijno-społeczna Ameryki. Z tego też głównie powodu zaleca się ostrożność przy całościowych charakterystykach religii kościelnej w Ameryce, szczególnie jeśli mają być one użyte do porównań z wynikami badań europejskich. Znaczna liczba procesów i okoliczności nie może być porównywana z historią społeczną Europy; na przykład brak przeszłości feudalnej i klasy chłopskiej, szezególny zespół warunków, zwany doświadczeniem pogranicza. zróżnicowana pod względem etnicznym i wyznaniowym, fala imigracji, pospieszne procesy urbanizacji i uprzemysłowienia, problem murzyński oraz bardzo wczesne powstanie dominującego światopoglądu i sposobu życia klasy średniej. Historia religijna USA obejmuje okoliczności w równym stopniu od siebie odrębne. Są to: okres purytański, wczesny rozdział kościoła od państwa, po którym nastąpił okres trwałych i szczególnie bliskich związków pomiędzy polityką i religią, okres ruchów odrodzeniowych, gwałtowny wysyp sekt i ich przekształcenie w wyznania.

Jeśli przegląda się wyniki badań nad religią kościelną w Ameryce na tle historycznym, jest zaskakujące, że wykazują one dużo podobieństwa do danych europejskich. Jest prawdą, że na pierwszy rzut oka to podobieństwo nie jest oczywiste. Wydaje się, że w Ameryce mniej ludzi jest zaangażowanych w religię kościelną niż w Europie, o ile porównanie to oprzeć na europejskiej koncepcji członkowstwa nominalnego. Na odwrót, i niezależnie od przyjętych kryteriów, dane dotyczące uczestnictwa i zaangażowania są o wiele wyższe dla Sianów Zjednoczonych. Tfróźnica tajest szczególnie uderzająca w przypadku protestantyzmu, ponieważ katolickie współczynniki uczestnictwa również w Europie sąstosunkowo wysokie.

Przy bliższym jednak przejrzeniu się widać, że te same ogólne czynniki determinują usytuowanie społeczne religii kościelnej, chociaż wskaźniki uczestnictwa mogą się różnić. Są one znów wyższe dla katolicyzmu niż protestantyzmu. Szczególnie jeśli, w tym ostatnim przypadku, bierze się pod uwagę raczej główne wyznania a nie niektóre małe sekty. I znowu można dostrzec różnice między miastem a wsią. Kontrast pomiędzy nimi charakte-ryzuje się bardziej złożonym-wzorcem niż w Europie i nie jest taki uderzający, głównie ze względu na koncentracie katolików na terenie obrzeży wielkich, metropolii. Różnice między mężczyznami a kobietami również przebiegają po tych samych liniach, z wyłączeniem jednak Żydów. Różnice te są także mniej ostro zaznaczone niż w Europie. Różnice w zaangażowaniu w religię kościelną według podziału pokoleniowego tylko w części powielają przykład Europy. W tym przypadku szereg czynników, a szczególnie wpływ dzieci uczęszczających do szkółek niedzielnych na swoich rodziców, najsilniej widoczny na przedmieściach, komplikuje podstawowy wzorzec.

Żaden spójny obraz nie wyłania się z wyników badań nad zaangażowaniem w religię różnych grup zawodowych. W każdym bądź razie, otrzymane dane są zbyt ubogie, aby tworzyć przy ich pomocy jakiekolwiek uogólnienia. Można w tym przypadku podejrzewać pewne odchylenia od europejskiego wzorca. Różnice pomiędzy klasami w odniesieniu do religii są tu słabiej zaznaczone niżw Europie. Może to częściowo wynikać z faktu, że różnice klasowe jako takie są słabiej zaznaczone i oczywiście mniej wyraźne, z wyjątkiem strukturalnego podobieństwa w stratyfikacji społecznej krajów zachodnioeuropejskich i Stanów Zjednoczonych. Chociaż główne' Kościoły i denominacje są raczej zorientowane na klasę średnią, to nie ma ^: relatywnie ostrego rozdziału pomiędzy kościelnie zorientowaną klasą średnią _i a akościelną klasą robotniczą. Nie jest to, oczywiście, zaskoczeniem, ponieważ klasa robotnicza przejmuje, w sposób prawie niewidoczny, światopogląd, sposób życia i wzorce religijne od klas średnich w znacznie większym stopniu niż dzieje się to w Europie, choć i tam są pewne oznaki procesu embourgeoisementu europejskiej klasy robotniczej. Takie różniceją&iąż ist-nieją przy naborze nowych członków Kościoła, a w pizypadku uczestnictwa są nieczytelne poprzez typowo amerykańskie zróżnicowanie prestiżu pomiędzy wyznaniami. Różnice te uzewnętrzniają się w doborze członków po-

67