obraz3 (17)

niuanse pedagogiczne, od ścisłej prohibicji i segregacji społeczeństw, tak drogiej naszym psychoanalitykom, przez „koedukacyjne” kolegia w krajach luterańskich²³, aż do wstępnych ćwiczeń w „domach dziecka” Murnin-gów czy Trobriandczykpw. W ten sposob dostrzegamy, że tak zwana „skrytość” seksualna jest tylko mitycznym tworem ściśle związanym z pedagogią katolicką i mieszczańską, tak samo jak „dwomość” i romantyczność są ludycznymi przeżytkami całego średniowiecznego systemu pedagogicznego²⁴. Tak to „gry” miłosne, bardzo dalekie od gier hazardowych, wiążą się z idealizującą fazą wstępnych ćwiczeń i rygorystycznymi tradycjami archaicznych symbolik.

Te wstępne ćwiczenia seksualne albo ich zakaz łączą świat zabaw z fazą rodzicielską, z tym, co słusznie Piaget nazywał „schematami afektywnymi” ²⁵. Ale od czasów Malinowskiego wiemy, iż hermeneutyka symboli, które są związane z tymi schematami, jest mniej prosta, niż to pozwalała sądzić freudowska psychoanaliza, redukująca całą pedagogię formującą symbole (w snach tak samo, jak i w sztuce) do Edypowego modelu stłumienia kazirodczego popędu. Antropologia kulturalna wykazała nam, że Jokasta i Edyp, dalecy od tego, żeby być „naturalnymi” archetypami, są ściśle zależni od systemu rodzinnego istniejącego w różnych społeczeństwach; stłumienie kazirodztwa wcale więc nie może być alfą — a cóż dopiero omegą! — dziecięcej symboliki, lecz jest ono raczej drugorzędną formacją kulturową, która o wiele bardziej może się zasadzać na Elektrze niż na Jokaście.

Dla pewnych społeczeństw, dla mieszkańców Alory czy Markizów badanych przez Córę du Bois, Lintona i Kardinera²⁰, pedagogia rodzicielska zaciera się do tego stopnia, że gdy „obojętność” matki odbija się echem w „pobłażliwości” ojca — nie ma już, jak pisał Kardiner, „anormalnej inflacji obrazu rodzicielskiego”. Jest to dcflacja, z której wynika świat symboliczny „bez surowości i bez żarliwości”, a w którym większość konstytutywnych elementów pochodzi z zupełnie innego poziomu niż poziom rodzicielski. Inaczej rzecz się przedstawia u szczepów Tanala, patriarchalny autorytaryzm, połączony z wymogiem bardzo wczesnej kontroli zwieraczy (w szóstym miesiącu) i z zakazem zabaw płciowych, wywołuje symbolikę przymusu, monoteistyczną, fatalistyczną, przesiąkniętą pojęciem grzechu i predcstynacji, przenikniętą wszystkimi symbolami sugerującymi surowość i bezruch. Zasadniczym archetypem, podobnie jak w środowisku Żydów wiedeńskich badanych przez Freuda, jest tu Ojciec, boski przodek, groźny strażnik moralności. A zatem, o ile purytanizm szczepów Tanala zbliża się do purytanizmu pedagogii judeochrześcijańskiej badanej przez Freuda, o tyle liberalizm mieszkańców Alory tworzy symboliczny świat, z którego Edyp jest wymazany, ale w którym rozprzestrzenia się trwoga powodowana pustką i nieobecnością matczynego ciepła.

A oto inny niuans, który falsyfikujc zachodni dogmat Edypa: w matrylineamym społeczeństwie Trobriandczy-ków²⁷ nie tylko widzimy, jak wyłącznie matriarchałny system symboliczny inspiruje kosmogonię oraz dopro-

109