Skanowanie 10 04 10 17 (33)

Droga od filozofii do pedagogiki pragmatyzmu

filozofia pragmatyzmu rozwijając się równocześnie nadawała coraz wyraźniejsze piętno pedagogice. Podstawy dla niej pochodzą od Ch. Peirce’a (1839—1914)¹. Głównym zagadnieniem jest dla niego: „jak uczynić nasze pojęcia jasnymi?” Chcąc uzyskać jasność w pojmowaniu jakiegoś przedmiotu należy posłużyć się; spostrzeganiem skutków, jakie wystąpią po naszym praktycznym działaniu na ten przedmiot.

Skutki wywołane przez działanie na przedmiot a więc doświadczenie dokonane na nim, okazuje nam, jakie on ma własności. Gdy więc określam przedmiot jako „twardy”, to znaczy, że gdy wykonam na nim takie działanie, jak np. zarysowanie go, dotykanie, uzyskam takie: u nic inne spostrzegalne skutki. Bez wykonania określonych próbnie nie mogę wiedzieć o „twardości” przedmiotu. Znaczy to, że przyznanie przedmiotowi jakiejś określonej właściwości, cechy, jest orzeczeniem o nim pewnego zdania warunkowego: „jeżeli A to B”,. Że „nitka jest mocna” oznacza, że „jeżeli ją obciążę odpowiednim, ciężarem, nitka się nie zerwie”.

W ten sposób wszelkie treści naszych pojęć są rezultatem naszego praktycznego działania, naszego doświadczenia dokonanego na różnych przedmiotach. Są one zawarte w zdaniach: „jeżeli na jakimś przedmiocie wykonam operację O, to spostrzegam skutek S”. Cała rzeczywistość, którą znamy, o której mówi nauka, jest ogółem takich zdań. Wszelkie właściwości, jakie jej przypisujemy, są tylko treścią takich zdań. Poznanie rzeczywiście ma więc 1 akie cechy jak: hipotetyzm, gdyż rzeczywistość tę określają faktycznie zdania warunkowe, hipotetyczne o formie poprzednio przedstawionej; operacjonizm, gdyż treścią tych zdań jest operacja, działanie wykonane na przedmiocie i rezultaty tego działania; ekspe-rymentalizm, gdyż tylko wykonane doświadczenie może okazać prawdziwość właściwości poznawanej rzeczywistości. Te więc trzy cechy: hipotetyzm, operacjonizm i eksperymentalizm są podstawowymi dla naszego poznania rzeczywistości.

Peirce’owi idzie więc o metodę badania, czy właściwoścf przypisywane różnym przedmiotom lub pojęciom mają uzasadnienie,, czy też nie. Uzasadnienie to może nam dać ostatecznie jedynie doświadczalna operacja.

Jeżeli więc w odniesieniu do dwóch pojęć rezultaty takich praktycznych operacji są jednakowe, to nie są to pojęcia różne. Metodę tę stosował on do pojęć metafizycznych i na jej podstawie wykazywał, że pojęcia te i zdania oparte na nich nie posiadają wartości.

Pragmatyzm Peirce’a miał wyraźnie charakter episte-mologiczny; idzie w nim o uzyskanie jasnych pojęć, zgodnych z rzeczywistością, o drogę poznawania świata przez człowieka. Drogą tą. jest działanie człowieka, ono prowadzi do poznania i do rozszerzania, wiedzy o świecie.

Pragmatyzm Peirce’a przez długi czas pozostawał prawie nieznany. Dopiero W. James ² począł rozpowszechniać filozofię pragmatyzmu ale zarazem ją modyfikował, mimo energicznych protestów Peirce’a. James bowiem przeniósł zagadnienie pragmatyzmu z dziedziny epistemologii na dziedzinę psychologii.

Psychologiczny zwrot w pojmowaniu pragmatyzmu prowadził Jamesa od poznania treści pojęć do problemu istoty prawdy. Nie jest więc dla niego zasadniczym problemem jak poznajemy właściwości rzeczy, ale jak nabieramy przeświadczenia, że coś jest prawdziwe. Peirce pragnął przez operacjonizm dojść do poznania właściwości świata, James przekształca tę drogę poznania świata na drogę zyskiwania przeświadczenia o prawdzie. Cóż bowiem znaczy, że jakiś stan S jest prawdziwy ? Znaczy to, że wynikają z niego pewne określone doświadczenia. Peirce na pytanie: co oznacza kruchość szkła odpowiada: oznacza to, iż jeżeli na szybie dokonam odkształcenia M, to szyba pęknie.

Natomiast James pyta o coś innego: czy prawdą jest, że szyba jest krucha? I odpowiada: jeżeli przyjmę, że jest krucha i wykonam odpowiednie doświadczenie, to szyba pęka. Nie idzie teraz o poznanie, jakie są rzeczy, ale o to, czy prawdą jest to, co o nich twierdzę. W ten

1

How to make our ideas elear artykuł w: „Popular Science Monthly” Nr 7, 1878; Studies in Logic, w: Monist., 1883.

2

William James (1842—1910): Principles of Psychology, 1890; Pragmatism, 1907; The Yarieties of Religious Experience, 1902; The Meaning of Truth, 1909; A Pluralis tic Universe, 1909.