Skanowanie 10 04 10 17 (41)

wręcz przeciwnego pojmowania stosunku pedagogiki i filozofii, "linie pedagogika opiera się na filozofii, ale odwrotnie: pedagogika obejmuje całość filozofii. Epistemologia, psychologia, socjologia pragmatyzmu są wchłonięte przez pedagogikę. Dlatego Dewey twierdzi, że „filozofia jest dokładnie rozważaną i kierowaną teorią praktyki, wychowania”, że więc pedagogika jest całością filozofii¹. Wynikałoby z tego twierdzenia, że pedagogika nie jest ani jedną z gałęzi filozoficznych, ani stosowaną filozofią wychowania, lecz na odwrót „filozofia jest teorią wychowania w najogólniejszych fazach” jest „ogólną teorią wychowania”, teorią wychowania obejmującą wszystkie główne problemy i gałęzie nauk filozoficznych ². Stanąwszy jednak na granicy tego twierdzenia Dewey nie wkracza już zdecydowanie na jego terytorium.

W każdym razie odtąd zwłaszcza w pedagogice amerykańskiej ustaliło się przekonanie, że żadna teoria pedagogiczna, a zwłaszcza taka, która pragnie stanowić system pedagogiczny, nie może rezygnować z szukania swej podstawy w filozofii. Takiej też podstawy szukają inne, późniejsze systemy pedagogiki amerykańskiej w różnych kierunkach filozoficznych, a zwłaszcza w neorealizmie.

Realizowanie w wychowaniu systemu pedagogicznego, który jest tak ściśle związany z działaniem człowieka, jak to głosi pedagogika pragmatyczna, jest równocześnie wychowaniem dla określonej struktury życia społecznego. Dlatego system taki jest też systemem wychowania. polityczno-społecznego, bez względu na to, czy tę cechę wychowania wyraźnie się podaje, czy ją przemilcza. Tak więc istotnie system wychowania pedagogiki pragmatycznej jest faktycznie systemem wychowania dla demokracji amerykańskiej. Trzy hasła tej demokracji: wolność, równość i braterstwo, sięgające epoki wyzwolenia XVIII w., politycznych ideałów Oświecenia i walczącej burżuazji, są zawarte w zasadniczych pojęciach pedagogiki pragmatycznej.

Hasło wolności i zawarta w nim idea wolności sumienia i liberalizmu gospodarczego jest konsekwencją pluralizmu świata, indywidualizmu człowieka i rekonstrukcji społecznej z udziałem tego indywidualizmu. Hasło równości wywodzi się z naturalizmu indywidualności i wolności, gdyż są one istotnymi dla istoty człowieczeństwa, a więc też każdy człowiek ma równe do nich prawo. Równość ta jest pojmowana jako idea „równego startu” dla wszystkich. Również instrumentalistyczne pojmowanie wiedzy stanowiącej podstawę dla skutecznego działania, połączone z zasadą „zdrowego rozsądku” i „jednakowego sposobu myślenia” stanowi odpowiednik „braterstwa”, które umożliwia istnienie więzi społecznej mimo różnic indywidualnych.

Zwolennicy pedagogiki pragmatycznej uważają za istotne jej cechy trzy pojęcia: instrumentalizm, rekonstrulccjonizm i progresy w izm. Jest to też jasne, że pedagogika ta stała się przez nie wyrazem ustroju i życia społecznego narodu amerykańskiego i była uważana za pedagogikę narodową. Jak system wychowania herbartystów ogarnął swoim polityczno-społecznym wydźwiękiem imperialistyczną Europę, tak też system pedagogiki pragmatycznej swoim wewnętrznym charakterem stał się systemem liberalis-tycznej demokracji amerykańskiej.

Pedagogika ta ma wyraźnie charakter naturalistyczny. Zasadnicze jej pojęcie „uczenie się przez działanie” jest wyrazem natury człowieka i jest nierozdzielnie związane z jego ludzką istotą. Działając uczy się on i rezultaty tego, czego się nauczył stosuje w procesie swego życia. Ponadto takie uczenie się jest właściwe także innym organizmom wyższym, tj. zwierzętom. Uczenie się jest więc uważane za naturalny obiektywny proces, który może być przedmiotem badania, jak inne naturalne i obiektywne procesy w świecie. Przedmiotem więc pedagogiki jest uczenie się przez działanie, a więc określone obiektywne zjawisko zachodzące w świecie, analogiczne do innych zjawisk przyrodniczych. Zadaniem pedagogiki jest opisać ów obiektywny proces, wykrywać jego prawidłowości, przedstawić jego pojęcia i prawa a w następstwie normy i zasady stosowania tych pojęć i praw. Wobec tego istotnymi metodami badania tego procesu jest obserwacja i eksperyment. Wprawdzie sam Dewey jeszcze nie stosuje w swoich badaniach metod doświadczalnych posługuje się raczej metodami racjonalnymi, ale jego pedagogika sugeruje te metody i wkrótce zajmą one dużą pozycję w dociekaniach pedagogicznych.

Naturalizm pedagogiki pragmatycznej prowadzi do pajdocentryzmu. Uczenie się naturalne posługujące się rozwią-

91

1

   Demokracja i wychowanie, przekł. Z. Bastgen. Warszawa 1963, str. 351.

2

   j.astr. 348.