Obraz (1155)

272

pochodne oksiranu. Inny sposób tworzenia nazw wykorzystuje przedrostek epoksy- z liczbami wskazującymi miejsce przyłączenia tlenu do związku macierzystego. Spotyka się też nazwy zwyczajowe, w których oksiran i jego proste pochodne są nazywane jako tlenki alkenów. Pochodne oksiranu są potocznie nazywane epoksydami.

CHy-CH,    CH,CH “CH,

\ V ^{2    3} \ / ²

o    o

oksiran

(tlenek etylenu)

mefylooksiran 1,2-epoksycykloheksan 1,2-epoksypropan (tlenek cykloheksenu)

Reaktywność pierścienia oksiran owego

Z powodu naprężeń charakterystycznych dla trójczłonowych pierścieni, oksi-rany wykazują dużą reaktywność wiązania C-O. W łatwo przebiegających reakcjach z nukleofilami następuje otwarcie pierścienia:

CH₂-CH₂ + Nu-H -- cą-cHj

⁰    nukleofil    Nu OH

Produktami reakcji są glikole, fhiorowcoalkohole. aminoalkohole i inne pochodne alkoholi o budowie zależnej od zastosowanego nukleofila. Jako przykłady, nie wykorzystujące wszystkich możliwości, mogą posłużyć następujące reakcje tlenku etylenu, najprostszego oksiranu:

(Mj-CH, + gg -- CHj-CHj

⁰    OH OH

glikol etylenowy

CĄ-Olj + ROH-- ROCHjCHjOH

jednoalkilowy eter

glikolu etylenowego

L 2-aminoetanoI

O

ch₂—CH₂

^xo

+ HC1

CICHjCHjOH

2-chloroelanol

Nukleofilami służącymi do reakcji z oksiranami są też związki magnezoorga-niczne. Z tlenku etylenu powstają wtedy alkohole zawierające łańcuch przedłużony o dwa atomy węgla:

H⁺, H₂0

RCH₂CH₂OMgX -—'

RC^CHpH

Podobnie jak z tlenkiem etylenu, nukleo file reagują z pochodnymi oksiranu. Zasadnicza reakcja, czyli otwarcie pierścienia, pozostaje wtedy taka sama, ale pojawia się problem regioselektywności, czyli miejsca wprowadzenia nukleo-fila. Problem ten ilustruje przykład metylooksiraniL gdzie możliwe są dwa kierunki otwarcia pierścienia:

CHjCH-CH* + NuH —

V

Kierunek reakcji może być kontrolowany przez odpowiedni dobór warunków: w środowisku zasadowym nukleo fil reaguje z bardziej odsłoniętym a w kwaśnym z bardziej zatłoczonym atomem węgla. Jest to jeden z interesujących szczegółów, w jakie obfituje chemia oksiranów. Musimy je niestety pominąć.