P1180287

14 Łucja Okattes

podziała na fazy chronologii względnej oraz wypracowania podstaw do ustalenia podziału terytorialnego na grupy kulturowe. Orientujemy się tylko, że cechy przewodnie kultur pomorskiej i grobów kloszowych, ustalone zresztą niezbyt precyzyjnie w oparciu przede wszystkim o źródła cmentarzyskowe, nie występują ani przez cały czas trwania obu kultur. »ni też we wszystkich ich ugrupowaniach. Podejrzewać można przy tym, że na szeroko pojętym obszarze pomorskim występuje znaczna asynchronizacja przemian gospodarczych i kulturowych. Istnienie jednak dużych podobieństw między poszczególnymi, omawianymi ugrupowaniami kulturowymi i różnic w stosunku do otoczenia zewnętrznego (kultur kręgu jastorfskiego, lateńskiego, scytosarmackiego, kurhanów zachódniobałtyjskich i juchnowsko-miłogradzkiego) pozwala na wydzielenie bardziej niż kultury archeologicznej kręgu kulturowego. Dalej nazywam go kręgiem pomorskim, z kulturami centralnymi pomorską i grobów kloszowych, oraz grupami kulturowymi powstałymi później, pod wpływem oddziaływań centrów kulturotwórczych, w Wiel-kopoisce, Małopolsce, na Śląsku i Polesiu. W kulturze kurhanów zachod-niobałtyjskich między jej pięcioma grupami lokalnymi < zachód niomazur-ska, wschodni omazurska, północnomazowiecka, sambijska i dolnoniemeń-ska) występują wprawdzie poważne różnice lokalne, zwłaszcza w początkowej fazie integracji kulturowej, ale zarówno w zakresie podstawowych form cmentarzysk, obrządku pogrzebowego, w ceramice i metalach, a także w systemie gospodarczo-osadnkrzym obserwować można identyczny cykl rozwojowy ¹. Stwierdza się także równoczesność przemian kulturowych. Wszystko to daje podstawę do wydzielenia tego zespołu jako klasycznej kultury archeologicznej.

Spośród kultur otaczających krąg pomorski największe podobieństwo łączy go właśnie z kulturą kurhanów zachodniobałtyjskich. Zdefiniowaniem owych podobieństw, a także różnic między obu zespołami, w zakresie możliwym na obecnym etapie badań, chciałabym zająć się w przedstawionym referacie

Poruszając problematykę wzajemnego stosunku kręgu pomorskiego i kultury kurhanów zachodniobałtyjskich trudno nie zacząć od omówienia poglądów na temat ich genezy i ogólnej oceny sytuacji kulturowej istniejącej przed ich ukształtowaniem się. Przyjmuje się powszechnie, że oba zespoły powstały na gruzach odpowiednich, lokalnych grup kultury łużyckiej. Pogląd ten sformułowany niegdyś przez J. Kostrzewskie-

go⁴ zyskał ogólną aprobatą i rzadko kiedy w opiniach badaczy podnoszone są zastrzeżenia czy argumentacja osłabiająca jego wymową.

Z drugiej jednak strony mówiąc o upadku kultury łużyckiej należy zdawać sobie sprawą z konsekwencji takiego stwierdzenia Zakłada ano mianowicie, że w pewnym momencie cały system osminiczo-gospodazczy i społeczno-kulturowy epoki brązu, trwający w rozkwicie jeszcze do początków okresu halsztackiego, uległ załamaniu, pociągając za sobą konieczność stworzenia nowych wzorców życia społecznego i gospodarczego.' Czy jednak jest to w pełni zgodne z rzeczywistością, czy też raczej mamy do czynienia nie z upadkiem, lecz zmianą formuły prowadzącą do ewolucyjnych przekształceń struktur społeczno-gospodarczych w ramach tego samego cyklu rozwojowego społeczeństw zamieszkujących ziemie w dorzeczach Odry i Wisły? Wprowadzone niegdyś w system myślenia pojącie upadku kultury łużyckiej uwarunkowane było zdezaktualizowaną już teorią podboju plemion „łużyckich” przez plemiona „pomorskie” ². Upadek ów rozpatrywany też był wyłącznie w kategorii załamania jednego masywu etnicznego i zastąpienia go innym. Tymczasem badania lat ostatnich wykazały, że nawet na macierzystych obszarach rozwoju kultury pomorskiej czy grobów kloszowych, nie mówiąc już o wtórnych terytoriach krągu pomorskiego, mamy niemal wyłącznie do czynienia ze stopniową zmianą cech łużyckich w pomorskie. Ewolucyjny charakter przekształceń kulturowych na Pomorzu uniemożliwia wyznaczenie ścisłej granicy czasowej raiądzy łużyckim a pomorskim zespołem, która z natury swej jako element statyczny byłaby sztuczna, a więc nie odpowiadającą rzeczywistości⁶. Stąd też rozbieżności w określeniu początków kultury pomorskiej na Pomorzu Wschodnim odnoszonych bądź do okresu halsztackiego C bądź do okresu halsztackiego D¹ Trudno także znaleźć przekonywującą argumentację za zaliczeniem całego szeregu stanowisk do łużyckiego czy pomorskiego zespołu kulturowego².

1

I— Oku licz. Kabura kurhanów aaekodsfobiludifcłch we wczesnej opoce żelaza, Wrocław — Warszawa — Kraków — Gdańsk 1970.    -

2

   J. Kostrzewski, Kilka osad kultury grobów skrzynkowych i mpor uteutr przynależności etnicznej tej kultury. Przegląd Aicheolozany t- 6: 1938, z. 1—3. s. 285—292.

¹ E. Petersen, Die frfiftgermamsche Kultur tu OstdeutscWamd und Palcu, Berlin 1929, s. 5 n.

•    T. Malinowski. Obrządek pogrzebowy ludności kultury pomorskiej, Wrocław — Warszawa — Kraków 1969. s. 10.

⁷ L. J. Łuka, Kultura wschodnio pomorska na Pomorzu Gdańskim, t. 1. Wrocław — Warszawa — Kraków; T. Malinowski. Obrządek pogrzebowy-, s_ 19.

•    J. Kostrzewski. W. Chmielewski. K. Jażdżewski. Pradzieje . s. 210 i 219.

*B. Wiącek. Z badań nad osadnictwem z wczesnej epoki itlaza na lenw Luzina, poto. wejherowskt. Pomacania Antiąua, t 4:1972, a 247 n.