P1190134

Dwu prted poczęciem dziecka

Istnieje (pieegsystencja) uOwcni wciela się to dziecko		nie istnieje jest więc stwarzana przy poczęciu przez
dusza przód-	inne dusze	rodziców	duchy lub bo-
ków, rodziców		(generacja-	ga (kreacja-
(reinkarnacja, metempsy chora)		nizm)	nizm)

Przed omówieniem zagadnień natury i funkcji duszy musimy poruszyć ciekawy problem liczby dusz. Pod wpływem chrześcijaństwa utarło się bowiem wyobrażenie o jednej tylko duszy w człowieku. Tymczasem — jak to wykazał definitywnie E. Erbmann ³⁸ — człowiek pierwotny rozróżniał co najmniej dwie dusze: „duszę cielesną" (Kórper-Seele) oraz „duszę luźną” (Frei--Seele); pierwsza była wyrazem i zawiadowcą (lub zbiorem) wszelkich potencji życiowych człowieka (szczególnie zaś jego oddychania — stąd nazwa Hauch--Seele), druga zaś „reprezentowała” człowieka na zewnątrz, gdyż mogła go opuszczać w czasie snu, chorób itp. niczym cień (stąd częsta nazwa Schatten-Seele) i poruszać się samodzielnie. Dusza „luźna”, „samodzielna” występowała często w postaci zwierząt (np. węża, częściej jednak wyobrażano ją sobie jako ptaka — gołębia lub słowika), mogących poruszać się szybciej niż człowiek **.

Dualizm dusz był znany na całym świecie; występował on w wierzeniach chińskich, odróżniających p’e (dusza animalna, umierająca wraz z ciałem) od houin

ss W swej pracy Untereuchungen zur primitluen seelenoorstellung—, publikowanej w „U Monde Orlen tal”, 1926—7, t, 30, o. d-PI. i i. 21. a. ł—1»,

4* Podstawowa pracą o ptasich wyobrażeniach duszy „luźnej" Jest studium C. Welckerta: Dar Seelcnvogel, 1902.

TM

(dusza duchowa, nieśmiertelna), w staroegipskich ka i ba czy greckich psyche i thymos. Czasem rozróżniano dusz więcej, np. Platon uznawał trzy dusze: wegetatywną (epithymetikon — „pożądliwą”), wojowniczą (thymetikon), zawiadującą odwagą i innymi niezbędnymi dla wojownika właściwościami, oraz rozumną (logistikon). Również trzy — choć nieco inne — dusze uznaje Platon w Timajosie, mianowicie duszę somatyczną, psyche i nus. Także żydowski myśliciel Avice-bron (Ibn Gebirol, 1020—1070) uznawał istnienie trzech dusz: rozumnej, zmysłowej i wegetatywnej. Podział taki utrwalił się od Arystotelesa, który w swym traktacie De Anima rozróżniał trzy „stopnie” duszy (Psychi): treptike (wegetatywna), aistetike (czująca, zmysłowa) i dianoetike (myśląca). Jest rzeczą oczywistą, iż poprzez rozróżnianie kilku dusz dawni ludzie chcieli podkreślić odrębność różnych sfer działalności człowieka; jest równie oczywiste, że dusze „niższe” nie były ani duchowe, ani wieczne; niema-terialność i nieśmiertelność przysługiwała jedynie duszy rozumnej. W chrześcijaństwie natomiast głosi się jedność duszy ludzkiej, a dusze traktowane dotąd jako odrębne sprowadza się do rzędu „władz” duszy ⁿ.

W miarę rozwoju myślenia ludzkiego i religii rozwija się także idea duszy; funkcje jej poszerzają się o sferę moralną. Dusza jest tą częścią człowieka, która odbiera po śmierci „zapłatę” za sposób życia ziemskiego całej jednostki jako jej kierownik. Aby móc ową zapłatę odbierać, dusza musiała stawać się coraz bardziej niematerialna i nieśmiertelna, musiała stawać się czymś „nie z tego świata”. W ten sposób ludzkość odchodziła od prymitywnych wyobrażeń o duszy, jako

<i BlUaJ o tym lob. np. ks. L~ Kaczmarek: Sorpe yaycmiapM lomlzii/cznej, Poznań IM, a. I» 3*6.

Mt