PICT5970

fonu ir/cba koniecznie uzyskać zgodę respondentów, o co warto bezwzględnie zabiegać (por. H. Grzegolowska-Klarkowskn. T. Szustrowa, 1987, s. 66 i n ) Ważną częścią wywiadu jest również jego zakończenie. Nic wymaga ono wprawdzie takich umiejętności, jak rozpoczęcie wywiadu. Niemniej jednak nic wolno go bagatelizować. Rozmówca nasz ma odnieść wrażenie, że spełnił nasze oczekiwania i przyczynił się w niemałym stopniu do właściwego naświetlenia interesujących nas zagadnień. W tym celu nigdy nic przerywamy nagle przeprowadzanego przez nas wywiadu. Pozostawiamy czas także na różne wyjaśnienia. o które prosił nasz rozmówca, a zwłaszcza na odreagowanie przykrych doznań, jakie mogły towarzyszyć mu podczas wywiadu, zwłaszcza jeśli jego główny temat dotyczył spraw osobistych i drażliwych. Aby nie pozostawić przykrego wrażenia, możemy odwołać się do wypróbowanych form grzecznościowych i wprowadzić go w możliwie pogodny nastrój, pamiętając o tym. że poprawnie przeprowadzony wywiad zwłaszcza z udziałem dzieci i młodzieży — może być podporządkowany nic tylko celom poznawczym (diagnostycznym), lecz także wychowawczym i terapeutycznym.

Cenną rzeczą jest też, aby po zakończeniu wywiadu dokonać zapisu własnych spostrzeżeń, dotyczących zwłaszcza:

—    nastawienia badanych do osoby przeprowadzającej wywiad i do samych badań;

- stopnia rozumienia przez nich poszczególnych pytań kwestionariuszowych i szczerości odpowiadania na nic;

—    miejsca, warunków i czasu przeprowadzania wywiadu;

—    panującej podczas jego trwania atmosfery.

Odmiany wywiadu

Z uwagi na różny sposób przeprowadzania wywiadu można mówić o kilku jego odmianach, nazywanych tu także określonymi technikami sondażu / zastosowaniem wywiadu. Często spotykanymi jego odmianami są: wywiad nic-skategoryzowany i wywiad skategoryzowany.

Wywiad nieskategory/owany - nazywany też wywiadem częściowo skategoryzowanym pozostawia prowadzącemu go możliwie duży zakres swobody w zadawaniu pytań respondentom. Nic wyklucza wprawdzie przygotowanej wcześniej listy pytań, ale zobowiązuje osobę badającą do zadawania ich w różny sposób i w różnej kolejności od tej wcześniej ustalonej. Stosuje się w nim zarówno pytania otwarte, jak i zamknięte. Przy czym pierwsze z nich wyraźnie dominują nad drugimi. Możliwe jest również zadawanie pytań, nic mieszczących się w kwestionariuszu wywiadu. Przeprowadzany w ten sposób wywiad może

niekiedy przypominać wywiad całkowicie swobody. W istocie rzeczy jednak nim nic jest. len bowiem nie przewiduje uprzedniego sformułowania pytań, a jedynie kierowanie się w ich zadawaniu wyłącznic cełcm badawczym, a nic zaprogramowanym grubsza” przebiegiem wywiadu Przeto bliższy jest metodzie dialogowej. przedstawionej w rozdziale IX. ni/ rozumianej tu metodzie sondażu.

Przeciwieństwem wywiadu w miarę swobodnego jest wywiad ustrukturalrzo-wany czy skategoryzowany. Polega on na zadawaniu przeważnie pytań zamkniętych i zawsze tylko zgodnie z uprzednio przygotowanym ich zestawem, tj. z zobowiązaniem podawania ich w tej samej kolejności jak w zapisie kwestionariuszowym i be/ możliwości zadawania respondentom dodatkowych pytań

Mówi się też o wywiadzie jawnym lub ukry tym Z wyw iadem jawnymi mamy do czynienia w tedy, gdy badani zdają sobie sprawę, że przeprowadza się go z mmi. Wiedzą przynajmniej najogólniej — o jego celu badawczym i wyrażają zgodę na przeprow adzenie wywiadu i jego bezpośrednie protokołow anie lub nagrywanie magnetofonowe. Wywiad jawny przeciwstawia się wywiadowi ukrytemu. który w badaniach pedagogicznych jest raczej rzadkością. Częściej spotyka się tam wywiad jawny nieformalny, będący pośrednią formą między wywiadem jawnym i ukrytym. W sytuacji przeprowadzania takiego wywiadu osoba badana zdaje sobie sprawę, że prowadzi się z nią wywiad. Zgadza się też na jego przeprowadzenie. ale nic zna celu, jaki mu przyświeca, lub jest o mm błędnic poinformowana (por. S. Szostkicwicz. 1961. s. 110)

Możliwy w badaniach pedagogicznych jest rów nież wywiad indyw idualny przeprowadzany tylko z jedną osobą i wywiad zbiorowy przeprowadzany z więcej niż jedną osobą. Pierwszy z nich ma w badaniach pedagogicznych liczebną przewagę nad drugim. Niemniej obie odmiany mają do odegrania ważną rolę Wywiad indywidualny stwarza respondentom na ogół w iększy komfort poczucia bezpieczeństwa niż wywiad zbiorou \ Ten zaś może pomóc „uzy skać bardziej wiarygodne dane, ponieważ uczestnicy korygują i uzupełniają naw zajem swoje wypowiedzą” (J. Sztumski. 1999. s 134).

Najczęściej w badaniach pedagogicznych znajduje swoje zastosowanie wywiad swobodny w jego wersji częściowo skategory zowanej. Ten przy biera zazwyczaj charakter wywiadu jawnego i indywidualnego. Pozostałe odmiany wywiadu są raczej rzadko stosowane na gruncie pedagogiki

267