37020 PICT5969

fonu ir/cba koniecznie uzyskać zgodę respondentów, o co warto bezwzględnie zabiegać (por. II. Gr/.cgołowska-KIarkowska, T. Szustrowa, 1987, s. 66 i n.).

Ważną częścią wywiadu jest również jego zakończenie. Nie wymaga ono wprawdzie takich umiejętności, jak rozpoczęcie wywiadu. Niemniej jednak nic wolno go bagatelizować. Rozmówca nasz ma odnieść wrażenie, że spełnił nasze oczekiwania i przyczynił się w niemałym stopniu do właściwego naświetlenia interesujących nas zagadnień. W tym celu nigdy nie przerywamy nagle przeprowadzanego przez nas wywiadu. Pozostawiamy czas także na różne wyjaśnienia. o które prosił nasz rozmówca, a zwłaszcza na odreagowanie przykrych doznań, jakie mogły towarzyszyć mu podczas wywiadu, zwłaszcza jeśli jego główny temat dotyczył spraw osobistych i drażliwych. Aby nic pozostawić przykrego wrażenia, możemy odwołać się do wypróbowanych form grzecznościowych i wprowadzić go w możliwie pogodny nastrój, pamiętając o tym, że poprawnie przeprowadzony wywiad zwłaszcza z udziałem dzieci i młodzieży — może być podporządkowany nic tylko celom poznawczym (diagnostycznym), lecz także wychowawczym i terapeutycznym.

Cenną rzeczą jest też, aby po zakończeniu wywiadu dokonać zapisu własnych spostrzeżeń, dotyczącycłi zwłaszcza:

—    nastawienia badanych do osoby przeprowadzającej wywiad i do samych badań;

stopnia rozumienia przez nich poszczególnych pytań kwestionariuszowych i szczerości odpowiadania na nic;

miejsca, warunków i czasu przeprowadzania wywiadu;

—    panującej podczas jego trwania atmosfery.

Odmiany wywiadu

Z uwagi na różny sposób przeprowadzania wywiadu można mówić o kilku jego odmianach, nazywanych tu także określonymi technikami sondażu z zastosowaniem wywiadu. Często spotykanymi jego odmianami są: wywiad nie* skategoryzowany i wywiad skategoryzowany.

Wywiad nieskategoryzowany — nazywany też wywiadem częściowo skategoryzowanym pozostawia prowadzącemu go możliwie duży zakres swobody w zadawaniu pytań respondentom. Nic wyklucza wprawdzie przygotowanej wcześniej listy pytań, ale zobowiązuje osobę badającą do zadawania ich w różny sposób i w różnej kolejności od tej wcześniej ustalonej. Stosuje się w nim zarówno pytania otwarte, jak i zamknięte. Przy czym pierwsze z nich wyraźnie dominują nad drugimi. Możliwe jest również, zadawanie pytań, nic mieszczących się w kwestionariuszu wywiadu. Przeprowadzany w ten sposób wywiad może

niekiedy przypominać wywiad całkowicie swobody W istocie rzeczy jednak i nie jest. len bowiem nic przewiduje uprzedniego sformułowania pytań, a je nie kierowanie się w ich zadawaniu wyłącznic celem badawczym, a nic zaproj mowanym „z grubsza" przebiegiem wywiadu. Przeto bliższy jest metodzie i logowej, przedstawionej w rozdziale IX, niż rozumianej tu metodzie sondai

Przeciwieństwem wywiadu w miarę swobodnego jest wywiad ustruktural wany czy skategoryzowany. Polega on na zadawaniu przeważnie pytań zamk tych i zawsze tylko zgodnie z uprzednio przygotowanym ich zestawen z zobowiązaniem podawania ich w tej samej kolejności jak w zapisie kwesti riuszowym i bez możliwości zadawania respondentom dodatkowych pytań

Mówi się też o wywiadzie jawnym lub ukrytym. Z wywiadem jawnym n do czynienia wtedy, gdy badani zdają sobie sprawę, że przeprowadza s z nimi. Wiedzą — przynajmniej najogólniej — o jego celu badawczym i \ żają zgodę na przeprowadzenie wywiadu i jego bezpośrednie protokołowan nagrywanie magnetofonowe. Wywiad jaw ny przeciw stawia się wywiadowi temu, który w badaniach pedagogicznych jest raczej rzadkością. Częściej sp się tam wywiad jawny nieformalny, będący pośrednią formą między' wywi jawnym i ukrytym. W sytuacji przeprow adzania takiego wywiadu osoba b; zdaje sobie sprawę, że prowadzi się z nią wywiad. Zgadza się też na jego prowadzenie, ale nic zna celu, jaki mu przyświeca, lub jest o nim błędnie formowana (por. S. Szostkiewicz, 1961, s. 110).

Możliwy w badaniach pedagogicznych jest również wywiad indy wid przeprowadzany tylko z jedną osobą i wywiad zbiorowy przeprowadzany z t niż jedną osobą. Pierwszy z nich ma w badaniach pedagogicznych lic; przewagę nad drugim. Niemniej obie odmiany mają do odegrania ważną Wywiad indywidualny stwarza respondentom na ogół większy komfort pot bezpieczeństwa niż wywiad zbiorowy. Ten zaś może pomóc „uzyskać ba wiarygodne dane, ponieważ uczestnicy kory gują i uzupełniają nawzajem wypowiedzi” (J. Sztumski. 1999, s. 134).

Najczęściej w badaniach pedagogicznych znajduje swoje zastosm wywiad swobodny w jego wersji częściowo skategoryzowanej. Ten przy zazwyczaj charakter wywiadu jawnego i indywidualnego. Pozostałe odr wywiadu są raczej rzadko stosowane na gruncie pedagogiki.