S5000328

Piec garncarski

Projekt pieca, w którym zamierzano wypalić naczynia, powstał w oparciu o analizę pozostałości pieców garncarskich ze stanowisk nowohuckich, datowanych na okres lateński i wpływów rzymskich. Przystąpiono do budowy pieca dwukomorowego o pionowym ciągu, z komorą paleniskową przedzieloną przegrodą z dwoma kanałami wlotowymi, łączącymi piec z jamą przypiecową.

Prace rozpoczęto od wykopania jamy przypiecowej, zagłębionej do około 100 cm i wydrążenia w czystym lessie krótkich kanałów wlotowych i komory paleniskowej z przegrodą (fot. 16). Różnica pomiędzy poziomem dna jamy przypiecowej a dnem wlotów wynosiła ok. 15-20 cm. Na obwodzie komory pozostawiono odsadkę, na której opierać się miał gliniany ruszt wykonany na stelażu z gałęzi. Wysokość komory paleniskowej wynosiła 30-35 cm, podobną wysokość miały kanały wlotowe. Ruszt miał średnicę około 80 cm i grubość 10 cm (fot. 17). Ściany komory wypałowej o grubości 10 cm, zbudowano na szkielecie z gałęzi, techniką dolepiania wałków, stopniowo zmniejszając jej obwód do uzyskania górnego otworu o średnicy 60 cm. Uzyskano w ten sposób kopułę o wysokości 90 cm. Materiałem budulcowym była glina wymieszana z lessem. Tak zbudowany piec pozostawiono do wyschnięcia na kilka dni (fot. 18), a następnie całą komorę wypałową obsypano ziemią i uszczelniono darnią. Po kilku tygodniach po raz pierwszy rozpalono ogień w kanałach wlotowych pieca, sprawdzając przy okazji siłę ciągu i szczelność pieca (fot 19). Zakładany przez nas okres wysychania pieca okazał się niewystarczający, co było spowodowane być może także niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi (bardzo wilgotna wiosna). Ściany komory wypałowej nie były należycie wysuszone i podczas palenia pojawiły się na nich spękania, które wymagały uszczelnienia. Najprawdopodobniej więc, okres budowy pieca, zawsze wyraźnie wyprzedzał moment wypału przynajmniej 2-3 miesiące.

Wypał w piecu garncarskim

Naczynia przeznaczone do wypału w piecu, w większości toczone, ale także kilkanaście ręcznie lepionych, wkładaliśmy przez górny otwór w komorze wypałowej. Układano je dnem do góry. Bezpośrednio na ruszt położono największe okazy, na nich piramidalnie coraz mniejsze naczynia, w sumie około 60 egzemplarzy. Wnętrze komory wypałowej wypełniono do dwóch trzecich jej wysokości. Na wierzchu naczyń ułożono stłuczkę ceramiczną, która miała zapobiec nadmiernej utracie ciepła, a jednocześnie nie przykrywała szczelnie otworu, umożliwiając w ten sposób dostęp powietrza w pierwszej fazie wypału. Po nagrzewaniu pieca górny otwór przykryto szczelnie, używając do tego grubej warstwy darni. Ogień rozpalono w kanałach wlotowych pieca. Palono suchym drewnem liściastym, różnogalunkowym starając się w miarę możliwości stopniowo wzmagać intensywność ognia. Cały proces wypału trwał około 10 godzin, przy czym w pierwszej fazie, trwającej około 6 godzin, palono intensywnie, dokładając opał mniej więcej co 15 minut. Przez kolejne 4 godziny, po uszczelnieniu darnią, drewno dokładano rzadziej, tak aby utrzymać stabilną temperaturę wewnątrz pieca. Szczelnie zamknięty piec zostawiono do całkowitego wy studzenia. Naczynia wyjmowano z pieca przez górny otwór komory wypałowej, nie niszcząc jej ścianek. Niestety około 50% naczyń wykazywało wady, w tym około 20 % nie nadawało się do dalszego użytku, pozostałe miały różnego rodzaju drobne skazy (głównie odłusz-czenia powierzchni), które jednak nic dyskwalifikowały całkowicie ich wartości użytkowej (fot. 20). Naczynia toczone, zwykle okazy większych rozmiarów, z najniższych warstw stosu, pękły zapewne wskutek zbyt gwałtownie podnoszącej się temperatury w piecu. Wypalane w piecu naczynia ręcznie lepione miały natomiast usterki spowodowane głównie błędami popełnionymi przy ich lepieniu (słabo dolepione ucha i dna, a także niedostatecznie złączone taśmy). Nierównomierny był także stopień wypału poszczególnych okazów. Największy procent udanych naczyń pochodził ze środkowej warstwy stosu. Większość miała dość jednolite ciemne zabarwienie i wyraźnie jaśniejsze przełomy. Przeważały wśród nich naczynia dobrze wypalone, „dźwięczne”. Spora grapa naczyń wykazywała jednak powierzchnie barwy niejednolitej, plamistej, stosunkowo miękkie. Na takie zróżnicowanie stopnia wypału mogły mieć wpływ wielorakie czynniki wynikające przede wszystkim z naszego nie-doświadczenia i nieumiejętności utrzymania odpowiedniego reżimu technologicznego oraz, jak nam się wydaje, zbyt krótki okres trwania wypału.

Przygotował zespół pracowników nowohuckiego Oddziału MAK:

Małgorzata Kaczanowska Janusz Bober Jacek Górski Ewa Kubica-Kabacińska Paulina Poleska Justyna Rodak

Bibligrafia

HołubowiczW.    Rcinfuss R.

1950 Garncarstwo wiejskie zachodnich terenów Białorusi, Toruń. 1955 Garncarstwo ludowe. Warszawa.

Exhibition „Pre-historic Pottery” and the Accompanying Arcliaeological Opcn-Air Event in Branice

(Summary)

In the historie rooms of a Renaissance residential tower in Branice, the Nowa Huta Branch of the Archaeological Museum has organized an cxhibition „Pre-historic Pottery”. The exposition, or rather the first part of a bigger project is devoted mainly to the tech-nological aspects of ceramic production.

The exhibits are placed in specially designed showcases nicely matching the historie interior (Phot. 1 and 2).

During preparations to the exhibition experiments were con-ducted on the production and firing of clay vesscls (Phot. 9-20). The experiments and direct contact with potters participating in the ex-periments arose a lot of interest among students of aichaeology and archaeologists themselves. This encouraged our team to oiganize an open-air event and to show the production of clay vessels, thrown on a wheel and hand-made, which we called „Anyone can make pot-

87