ScanImage010 (6)

24

w liwskim i estońskim (P. Ariste, 1954, s. 293 n). Istnieje w nich oko} 100 starych zapożyczeń słownych (E. Itkonen, 1961, s. 101), które ogólni/ określa się jako indocuropcjskic, a domyślnie jako bałtyjskic. Zapożyczeni^ te odnoszone są do czasów rozwoju kultury ceramiki sznurowej. Wschód niobałtycka grupa tej kultury, tzw. kultura toporów bojowych, jest do dz< wiązana z bałtyjską wspólnotą językową, choć hipotezę tę coraz trudnię utrzymać. Nie ulega natomiast wątpliwości, że najstarsze wpływy indoeuro pejskie w językach zachodniofińskich mogą mieć metrykę późnoneolitycznj.

Zapożyczenia germańskie w językach zachodniofińskich mają różne me. ryki: starszą, sięgającą okresu przed podziałem języków germańskich (rika - bogaty, lammas - ow^ca, kuningas - król, varas - złodziej itp.) i mlodsz z okresu kształtowania się języków skandynawskich. Zdaniem językozna* ców', najstarsze słowa germańskie zostały zaadoptowane w okresie ksztaij towania się kultury Kiukainen (J. Koivulehto, 1976, s. 15; K. Vilkuna, 197f. s. 28 n; E. Hertzen, 1973, s. 3n) i napływu ludności skandynawskiej n południowo-zachodnie wybrzeże Półwyspu Fińskiego. Zapożyczeń germai skich o młodszej metryce jest mniej w' języku liwskim, więcej w estońskir i wotskim, najwięcej w fińskim (L. Hakulinen, 1946, s. 40; 1955, s. 43 n).

Zapożyczenia słowiańskie w językach zachodniofińskich mają charakte^ pośredni przez języki bałtyjskic, lub bezpośredni tylko w przypadkach bai dzo późno przejętego słownictwa (J.J. Mikkola, 1938, s. 118; K. VilkunŁ 1949, s. 22; P. Ariste, 1952, s. 698 n). Tc ostatnie są szczególnie silne w jęz> kach: wepskim, karelskim, izerskim i wotskim i zostały adoptowane w okn sie funkcjonowania Państwa Nowogrodzkiego.

Współczesny język fiński wykształcił się na bazie dialektu plemienneg Ilame, mającego wiele wspólnych cech z północno-w^rschodnim dialekter języka estońskiego (P. Ariste, 1956, s. 17). Stąd hipotezy o częściowyr dosiedleniu Półwyspu Fińskiego przez ludność wywodzącą się z południe wych wybrzeży Zatoki Fińskiej. Drugiego elementu składowego dostarcz) dialekt plemienia Varsinais-Suomi, trzeciego - plemienia Kainu, zorganizc wanego na bazie najstarszej warstwy ludnościowej Półwyspu. O ludac.' Kainu (Cwenlandach-Kainulańczykach), wspominał Ottar, norweski lennO króla angielskiego Alfreda Wielkiego. Ludy Kainu, Ilame, Suomi zanotows nc zostały w sagach islandzkich XII w.

Najstarsze zapisy tekstów ciągłych w języku fińskim, pochodzą z XVI * Od tego czasu datuje się też jego literacka forma, zapoczątkowana pr/e biskupa z Turku, Mikaela Agricolę, który w 1538 r. wydał clcmentar (Abckiria), w 1544 r. Księgę Modlitw (Rucoiskiria), a w 1548r. tłumaczeni^ Nowego Testamentu (Se Usi Testamenti). W ciągu następnych wieków języ; ten istniał jako kościelny i pism wyznaniowych. Klasykiem literatury fiński¹ jest Aleksis Kivi (1834-1872), twórca powieści fińskiej i literatury realisty# ncj. Od jego czasów notuje się bardzo szybki rozwój piśmiennictwa fińskiego i naukowych badań języka. Jako oficjalny język państwowy funkcjonuj' dopiero od drugiej połowy XIX w.

Język liwski zajmuje specjalną pozycję wśród wszystkich języków zacho-dniofińskich, ponieważ zawiera najwięcej starych indocuropcjskich i bałtyj-skich zapożyczeń słownych (P. Ariste, 1954, s. 293). W podstawowym zbiorze słów języka liwskiego występują takie, jakich nie zanotowano w innych językach zachodniofińskich, lub mają one w nich zupełnie inne znaczenie, bądź inną formę fonetyczną. W gramatycznej budowie języka liwskiego występują swoiste cechy i wyraźne, fonetyczne odmienności (P. Ariste, 1956, s. 15). Język liwski jest w stanie całkowitego zaniku, do niedawna używany przez mieszkańców wiosek rybackich na wybrzeżu kurskim.

Podział dialektalny języka estońskiego na grupę południową i północną, ma bardzo dawną metrykę (J. Endzclins, 1951, s. 5n). Oznacza to, że dialekty te kształtowały się w^r różnych uwarunkowaniach zewnętrznych i pewnej izolacji.

Nazw^fa „Eesti”, „Estlant” - czyli Estończyk, a także „Ecstimaa” czyli Estonia weszła w powszechne użycie w XIX w. Wcześniej pojawiła się w zachodnich źródłach pisanych (XIII w.), w^f formie „Eesti, Estland”. Wtedy jednakże Estończycy mówili o sobie „Maamccs” (Maa = ziemia, mees = ludzie).

Dialekt południowy języka estońskiego jest dość jednolity; natomiast północny różnicuje się na grupę zachodnią i wschodnią. Grupa północno-zachodnia jest bardziej zbliżona do języka fińskiego, niż do grupy połu-dniowo-estońskiej. Na niej też opiera się estoński język literacki. W obu wersjach dialektalnych język estoński został zapisany w glosach z XIII w. (1219 r.), zaś pierwsze teksty ciągłe pochodzą z XVI w. (1524 r.). Pierwsze książki w języku estońskim wydrukowano w XVII w., niemal współcześnie z powołaniem Uniwersytetu w Tartu (1632 r.).

Język karelski odnoszony jest do północnej grupy języków' zachodniofińskich, obejmującej także język fiński, wepski i iżorski lub do tzw. północno-i -wschodniej grupy zachódniofińskiej (w^rschodnie dialekty języka fińskiego, iżorski i wepski) (A. Laanest, 1975, s. II, 12). Na podstawie analizy nazw ; miejscowych sądzi się, że domeny osadnicze Karelów znajdowały się na północ od jezior Ładoga i Oncga, rozciągając się od wschodnich pobrzeży Zatoki Fińskiej po brzegi Morza Białego (V. Nissila, 1975).

Najstarsze wzmianki o Karelach znaleźć można w sagach skandynawskich. Ivar Vidfamme (VIII w.), opowiada o rozbiciu okrętu w Kyrjólabotn lub Kirjala w Zatoce Fińskiej. Wiedziały o Karelach także źródła staronor-weskic i islandzkie, bo w IX-XI w. często wzmiankują o ludach Kirjala. W XII w. wiadomości o Karelii trafiły do kronik ruskich. Najstarsza znajduje się pod datą roczną 1143 i związana jest z walkami toczonymi przez Kardów z innymi plemionami zachodniofińskimi.

Współczesne różnice między językiem fińskim a karelskim, nie są zbyt duże i w zasadzie sprowadzają się do odmienności dialektalnych. Zgodnie z odwiecznym podziałem politycznym terytorium karelskiego na część fiń-sko-karelską i rosyjsko-karelską, wyróżnia się odpowiadające im odłamy językowe. W obrębie tych dw^róch grup istnieją bardziej zróżnicowane odłamy