ScanImage063

130

Ryc. 55. Ziemie liwskie i estońskie we wczesnym średniowieczu (H. Moora, 1952, 1956;

M. Schmiedehelm, 1956).

polityczno-terytorialncj funkcjonującej tu w wiekach średnich jest całkowici? niemal nieczytelna.

Liwskie prowincje naddźwińska i turajska w XIII w. były całkowicie sfeudalizowane. Kronika Liwońska szczególnie eksponuje Liwa Kaupc (Caupo), który był „...quasi rex et senior Lyvonum de Thoreyda” (KL. VII. 5). Dysponował własną drużyną zbrojną (Cognati et amici - KJ. X, 10). Obok niego wymieniany jest Liw Dabrel, pan na zamku Satezele, a także „princeps ac senior Vesike” (KL. XVI, 4; XXI, 7; XXII, 9). Ponieważ wszyscy Liwowie z Turajdy noszą wspólne miano „Lyvoncs de Thoreyda ' można przypuszczać, że podział na domeny władcze poszczególnych „książąt”, to sprawa XIII wieku. Wcześniej sąsiadujące ze sobą wspólnoty osadnicze tworzyły organizację terytorialną typu „kilegundy” z uprawnieniami władczymi Zgromadzenia ich przedstawicieli i mianowanymi przywódcarr-okręgów i oddziałów zbrojnych. Podobny ustrój polityczno-terytorialn) obowiązywał w prowincji Naddźwińskiej. Samodzielność władcza „Panów

aa Zamkach” rozlokowanych wzdłuż Dźwiny takich jak: „Ako princeps ac senior” w Salaspils (KI. X, 8), Uldewenc w Lielwarde (KI. XVII, 5), czy „Yiewaldus... senior de Askrate” (Aizkrauklc), wyrosła w wyniku naturalnych przekształceń władzy. Ze względu na różnice w rozwoju gospodarczym procesy te były wyraźnie opóźnione w Metsepolu i Idumei. W kronice Liwońskicj nie ma żadnych wzmianek o „książętach” w tych prowincjach, nie ma także wyjaśnień na temat ich ustroju politycznego.

W literaturze naukowej najwięcej kontrowersji wzbudza pozycja Liwów w trzynastowiecznych układach terytorialno-politycznych Półwyspu Kur-skiego. Wydaje się, że terytorialna władza zwierzchnia należała wówczas do bałtyjskich Kurów, mimo, że w północnej części półwyspu mieszkali przede wszystkim Liwowie (E. Mugurević, 1985, s. 80). Sytuacja osadnicza na półwyspie od IX w., a zapewne i wcześniej, była niezwykle skomplikowana, ze względu na ciągłe przesuwanie Kurów na północ, a także z powodu obecności w dorzeczu Vcnty dużych skupień ludności rzekomo indocuropejskiej nie będącej Bałtami, czyli tzw. Wentów. Trzynastowieczny spis ziem kur-skich nie daje podstaw do ustalenia składu etnicznego ich mieszkańców (A. Bielcnstein, 1892, s. 180; P. Johansen, 1939, s. 169). Na podstawie analizy nazewnictwa miejscowego i źródeł archeologicznych wysuwane są sugestie, że ziemia Ventawa stanowiła domenę osadniczą sfinizowanych Vcntów, zaś Bandava i Vannemaa były zamieszkałe przede wszystkim przez Liwów (E. Mugurcvić, 1985, s. 80). Nic wykluczone zatem, źe w okresie między IX a XIII w. istniała tu plemienna organizacja polityczno-terytorialna Liwów, zdominowana w jakimś momencie drogą zbrojnego opanowania przez Kurów. Zdaniem niektórych badaczy w początku XII w. na Półwyspie Kurskim mogła powstać konfederacja wiążąca poszczególne ziemie, w tym liwskie i wenetyjskie, w organizm polityczno-terytorialny typu wczesnopaństwowe-go, w którym rola wiodąca przypadała Kurom, niezwykle aktywnym gospodarczo i politycznie (V.V. Żułkus, 1989, s. 26). Tożsamość etniczna Liwów w tym organizmie została w całości zachowana przez następne wieki. Jest to oczywiście hipoteza godna uwagi, ale niepewna.

Jak się wydaje na podstawie dotychczas analizowanych źródeł na ziemiach estońskich w wiekach średnich nie powstała żadna organizacja polityczno-terytorialna typu plemiennego, z nadrzędną nazwą i instytucjami zapewniającymi możliwość działań w imię wspólnych interesów. Nazwa Estland używana przez obcych dopiero od XIII w., zaś przez samych Estończyków zaadoptowana w XIX w., miała w zamyśle raczej geograficzne znaczenia (wschodni kraj), niż treści etniczne, choć bezbłędnie obejmowała ludy fińskie osiadłe nad południowymi brzegami Zatoki Fińskiej i wschodnim pobrzeżem Zatoki Ryskiej. Analiza nazewnictwa miejscowego i języka estońskiego prowadzi do wniosku, iż w głąb średniowiecza zachowały się wyraźne różnice w dialektach i narzeczach mieszkańców poszczególnych ziem estońskich, co wskazuje na brak ścisłych powiązań wewnętrznych między okręgami osadniczymi odnotowywanymi w poszczególnych rejonach kraju