ScanImage062

128

^RV^C ^ SUnowiak* archeologiczne w obrębie terytorium osadniczego Liwów we wczesnym średniowieczu (Latvija. 1974).

I - (mtnska, 2 — c*nentarzy»ka.

Druga prowincja liwska notowana w XIII w. obejmowała dorzecze dolnego biegu Gauji, a według słów kronikarza mieszkali tam „Lyvones dc Thoreyda” (KI. I, 10; VII, 5 i in.). Głównym centrum przynajmniej części prowincji był zamek Satezele na lewym brzegu Gauji, identyfikowany z grodziskiem w Libiukalns (A. Biclcnstein, 1892, s. 51). W całej prowincji zarejestrowano ślady kilku grodzisk (E. Brastinś, 1930, s. 66-73), a jedno z nich, trudne do identyfikacji, było w XIII wieku siedzibą liwońskiego feudała Kaupo („castrum magnum Cauponis” - KL. XV, 3).

Ziemia Turajda od południa łączyła się poprzez pas niezasicdlonej puszczy z prowincją Naddźwińską, na zachód od ujścia Gauji dochodziła do brzegów morskich, na północy graniczyła z inną prowincją liwską - Met-sepole, na północnym wschodzie opierała się o puszcze graniczne z Idumeą. Wschodnia granica tego terytorium liwskiego była zapewne zmienna iwXw. obejmowała fińskie wspólnoty osadnicze zawiązywane w górnym i środkowym dorzeczu Gauji. W środkowym dorzeczu lewobrzeżnej Gauji, w rejonie dzisiejszej miejscowości Cesis, osiedlili się najpewniej w XI w. Wentowie, uchodzący przed napierającymi na północ Półwyspu Kurskiego - Kurami (KL. X, 14). Wentowie mieli swe centrum polityczne w grodzie Riekstakalns (E. Brastinś, 1930, s. 88) i jak można się domyślać do 1207 r., kiedy to Zakon Kawalerów Mieczowych zbudow^rał na jego miejscu swój zamek, cieszyli się autonomią, mimo formalnego włączenia do lctgalskiej ziemi Talawa (R. Snore, 1936, s. 72). (ryc. 55)

Nazwa liwskiej ziemi - Mctsepole - w języku Liwów oznaczała „lesisty kraj” (motsa = las, puol = kraj). Zachodnią granicę prowincji stanowił wschodni brzeg Zatoki Ryskiej, dostępny jedynie w rejonie ujścia rzeki Salaca, niski zabagniony, porośnięty puszczą. Od wschodu graniczyła z ziemią liwską Idumeą, od północy z estońską ziemią Sakala. Liwskie wspólnoty osadnicze istniały po obu stronach rzeki Salaca i na zachodnim brzegu jeziora Burtnijeki. W XIII w. wśród lasów rozciągały się posiadłości liwskich seniores (KI. XIV, 10; XIX, 3). Podstawę bytu ludności stanowiła głównie hodowla, rybolóstwo i bartnictw-o, zapewne także myśliwstwo i uprawy rolne w skali ograniczonej warunkami naturalnymi.

W Kronice Liwońskiej wymieniana jest jeszcze ziemia ldumea jako terytorium liwskie (KL. XI, 5), rozciągające się w dorzeczu rzeki Raupy, dopływu Gauji (KL. XIV, 10). W XIII w. głównym centrum było„Castrum Raupa” identyfikowane z grodziskiem w Mauzstraupe (KL. X, 15). W najbliższej okolicy odnaleziono kilka innych grodzisk, które próbuje się utożsamiać z wymienianymi w Kronice obiektami.

Nawet w XIII w. obie prowincje były stosunkowo skromnie zasiedlone, głównie ze względu na lesistość kraju i ograniczone możliwości prowadzenia upraw i hodowli. Mieszkańcy Metsepole mieli bezpośredni dostęp do morza poprzez ujście rzeki Salacy. Wzdłuż jej biegu zatem skupiały się liwskie wspólnoty osadnicze. Wyraźne koncentracje osadnictwa odnotowano także na pobrzeżach jeziora Burtnijeki, lecz struktura organizacji