ScanImage091

186

m.6. KOLORYT KULTURY FINÓW ZACHODNICH

Dokonujący się we wczesnym średniowieczu proces przekształceń całego układu społeczno-gospodarczego u Finów Zachodnich, znalazł swoje odbicie w ich stosunku do świata i spraw’ związanych ze sferą obyczajowości, wierzeń i zachowań. Przybywający do ich ziem ludzie obcy oprócz zagrożeń nieśli nieznane im zwyczaje, dostarczali oprócz nowych przedmiotów także ciekawych informacji o dalekich krajach i żyjących w nich ludziach. Podejmując w porozumieniu z przybyszami lub na własną rękę wyprawy do innych krajów, przekonywali się o tym, co ich różniło, a co łączyło w codziennych działaniach. Porównania takie kształtowały w nich świadomość własnej odrębności, pozwalały na dokonywanie przewartościowań w- zakresie wiedzy i wiary oraz dawały możliwości wyboru między tradycją a nowinkami. Szczególną rolę we własnych środowiskach zaczynali odgrywać członkowie wspólnot wracający z wypraw łupieżczych lub handlowych, wzbogaceni

0    nowe doświadczenia i zdobyte dobra, ich opowieści o obcych krajach

1    ludziach, bohaterskich czynach, których dokonali sami lub byli ich świadkami, dziwnych zjawiskach i trudno wytłumaczalnych zdarzeniach, stawały się tematami powtarzanymi przez pokolenia. Tak rodziła się tradycja ustna, powstawały pieśni śpiewane przez wszystkich, intonowane przez wybranych, posiadających najwięcej informacji o świccie, ludziach, ich czynach i przypadkach. Nikt tych pieśni nie spisywał, bo znaki pozwalające utrwalić słowo znane były tylko obcym. W wiekach średnich nie powstał żaden zapis w języku zachodniofińskim, choć pismo runiczne przynieśli do ich zicra Skandynawowie, zaś cyrylicę Słowianie. Finowie, zwłaszcza ci, którzy odgrywali w życiu ówczesnym znaczącą rolę społeczną, znali zapewme i posługiwali się przynajmniej jednym z tych pism, lecz nic dla wyrażenia treści w swoich własnych językach. Języki fińskie były utrwalane ustnie w’ codziennych kontaktach i pieśniach. W nich zawierano informacje o niezwykłych wydarzeniach i czynach, formułowano wńedzę o świccie i prawach nim rządzących, wyrażano przestrogi i rady, oddawano cześć bogom i zwracano się do nich o pomoc i opiekę. Wszystko to należało zapamiętać i powtórzyć dzieciom, wnukom, sąsiadom i obcym, jeżeli chcieli słuchać.

Zaintersowanie fińską poezją ludową i zawartymi w niej informacjami

0    pogańskich bogach sięga XVI w. i wiąże się z początkami piśmiennictwa fińskiego. Biskup Mikael Agricola, uczeń Lutra i prekursor fińskiej reformacji, we wstępie do fińskiego przekładu Psałterza (1551 r.), wspomina pogańską tradycję zawartą w pieśniach ludowych i wymienia imiona bogów

1    bohaterów fińskich: Vainamóinena, llmarinena, Achti, Kaleva, Tapio oraz karelskich: Ukko, Virankannasa, Hiisi. Minęły jednak kolejne dwa wieki zanim zaczęto spisywać, śpiewane po wsiach fińskich, karelskich i estońskich stare pieśni ludowe. Uporządkowania tematycznego doczekały się dopiero w XIX w., kiedy to Elias Lónnrot opublikował: Kanteletar czyli zbiór lirycznych pieśni ludowych (1840-1841); Suomen Kansan Sanalaskuja - Przysłowia ludu fińskiego (1842 r.); Suomen Kansan Arvoituksia - Zagadki ludu fińskiego (1844 r) i wreszcie fińską epopeję narodową czyli Kalevalę (1849 r).

E. Lonnrot miał jeszcze szczęście, by spotkać w czasie zbierania pieśni wiejskich pieśniarzy, którzy w lokalnych społecznościach fińskich cieszyli się niebywałym szacunkiem, uczestniczyli we wszystkich uroczystościach rodzinnych i publicznych, radosnych i żałobnych. Od nich dowiedział się, że pieśni wykonywano przy akompaniamencie fińskiej cytry zwanej kantelą. Dwaj pieśniarze siadali naprzeciw siebie i trzymając się za ręce śpiewali, kołysząc się rytmicznie do przodu i do tyłu. Pierwszy intonował pieśń, drugi dołączał do niego przy ostatnim słowie i zaczynał kolejny wiersz. Pieśni epickie śpiewali wyłącznic mężczyźni, liryczne - kobiety.

Poetycki wyraz pieśni fińskich zawarty jest w szczególnym kształcie metrycznym wiersza , ułatwiającym jego śpiewne skandowanie. Każda myśl przedstawiona w wersie była powtarzana w następnym, w nieco innym aspekcie. Aby ułatwić zapamiętywanie, dbano by przynajmniej dwa kolejne słowa wersu zaczynały się od tych samych spółgłosek i rzadziej - następujących po nich samogłosek. Ten sposób, zwany aliteracją, określał taki dobór przymiotników do rzeczowników, że oczywista stawała się zasada tworzenia wersów. Tak uformowane runy były powtarzane przez wiele pokoleń pieśniarzy bez zmian i często po kilku wiekach pamiętano tylko słowa nawet nic rozumiejąc treści przekazu poetyckiego. Żmudna praca filologów fińskich polegała między innymi na wpisaniu znaczeń w usłyszane słowa i określeniu ich miejsca w fińskim systemie językowym.

Zdaniem badaczy fińskich, pieśni Kalevali powstawały w środowisku zachodniofińskim przez wieki a nawet tysiąclecia, choć najważniejszy i najobfitszy ich zestaw ma metrykę wczesnośredniowieczną (K. Krohn, 1924-1927). Motywem przewodnim eposu jest rywalizacja ludzi żyjących w dwóch krainach: Kalevali i Pohjoli. Pierwsza, to kraina słońca, pełna życzliwych i pracowitych ludzi, śpiewających przy pracy i w czasie odpoczynku. Są to chłopi karczujący lasy i uprawiający ziemię, myśliwi, rybacy. Główni bohaterowie, to trzej synowie mitycznego Kalevali: Vainamóinen, Umarinen i Lemminkainen, obdarowani męstwem i mądrością, wszelakimi umiejętnościami praktycznymi, czarujący ludzi i zwierzęta swymi pieśniami. Każdy ma inne cechy charakterologiczne i w innej dziedzinie przewodzi pozostałym. I tylko Lemminkainen marzy o wojennych przygodach, dalekich wyprawach żeglarskich, bohaterskich podbojach, władzy i bogactwie. Każdy z braci prowadzi własne życie, choć losy ich często zazębiają się * przeplatają ze sobą.

Pohjola, to kraina mroku, ludożerców, czarowników i wiedźm, a jej władczyni ciągle dąży do władzy, bogactwa i panowania nad innymi. Wszystkie nieszczęścia, jakie spadają na Kalevalę, biorą swój początek w Pohjoli.

Kalevala, to świat realnych ludzi otoczonych przyrodą wypełnioną istotami posiadającymi nadprzyrodzone możliwości: bogami, bożkami, duchami