P1120453 resize

312

MAREK OBM.

przez kulturę łużycką znalazła się we wczesnym okresie lateńskim w obrą. bit zasięgu kultury pomorskiej¹* (ryc. 1). Wielu badaczy zwracało uwagę na bardzo silno wzajemne powiązania pomiędzy kulturą łużycką a po. morską. Niektórzy wręcz określali lateńską fasą kultury pomorskiej Jako fasę rozwojową kultury łużyckiej**. Natomiast na zachodnich obszarach zajmowanych przez kulturą łużycką w początkach okresu lateńskiego rozprzestrzeniała się ku południowi kultura jastorfsko¹®, która spowodowała zanik kultury łużyckiej w znacznej części Brandenburgii, a także w zachodniej partii Pomorza¹⁴.

Ptoza obrębem obu wspomnianych tu kultur pozostała jednak jeszcze dosyć znaczna część terytorium zajmowanego w okresie halsztackim przez rozmaite grupy lokalne, włączane w obrąb kultury łużyckiej (ryc. 1). Nie została zajęta ani przez kulturą pomorską, ani też przez ja-atorfaką Ziemia Lubuska, gdzie występowała grupa górzycka. Poza zasięgiem obu kultur pozostały znaczne partie Saksonii wraz z Górnymi Łu-tycami i wschodnią częścią Dolnych Łużyc. północnym skrawkiem Czech oraz południową częścią Dolnego Śląska, gdzie w okresie halsztackim rozwijała się białowicka faza grupy sasko-łużyckiej kultury łużyckiej.

Z terytoriów zajmowanych przez rozmaite lokalne podgrupy dużej grupy śląskiej kultury łużyckiej poza zasięgiem kultury pomorskiej pozostały południowe części Środkowego i Górnego Śląska oraz północno-wschodnie Czechy i północne Morawy. Także znaczne partie obszaru zajmowanego przez grupą górnośląsko-małopolską kultury łużyckiej nie zostały objęte osadnictwem kultury pomorskiej. Podobnie sytuacja kształtowała się w poważnej części dorzecza Sanu, gdzie rozwijała się grupa tarnobrzeska. Zupełnie poza zasięgiem obcej penetracji kulturowej pozostała zajmowana przez ludność lokalnej odmiany kultury łużyckiej część Słowacji północno-zachodniej.

Kultura łużycka przeszła w ciągu okresu halsztackiego szczytowy punkt swego rozwoju i uległa następnie znacznemu osłabieniu. Przypuszcza się. że załamanie to w znacznym stopniu zostało spowodowane przez wypadki natury politycznej, jakie miały miejsce na przełomie VI i V w.

“ J. Koitrzewskl, W. Chnitltwaki, K. Jażdżewski, Pradzieje PoUkA. Wrocław—Warszawa—Kraków 1965. s. 228. ryc. 80.

■ Malinowski. Kultura pomorskas. 10-11. przypis 1.

» H. Kri 11 o*. Dk Formonkreiso dar vorrómischcn Bisanzait in Nard-dautschlaud untl dat Problem dar Entstehung dar J a atorf-Kultur. „ZcStschrift fUr Archeologie", t- 2: 1968. s. 161-177; H. Seyer, Dia gcrmanische Funda dar var-rOmiscłirn Eisenzeit In Brandenburg. „Ethnoaraphiach-ArchMologfsche Zeitschrift”, t 8: 1007. S. 44-47.

u u Wola* I" wleź. Uwagi do zagadnienia stosunków kulturowych te okrs-mia tai •-nikim na Pomorzu Zachodnim, „Materiały Zachodniopomorskie**, L ft: 1969.

s. 121-143.

p.n.e. oraz w ciągu V w. i które niewątpliwie spowodowały poważne ubytki w liczbie mieszkańców oraz doprowadziły do znacznego zubożenia całokształtu kultury. Nie wydaje sit; jednak prawdopodobne, aby w ich wyniku nastąpiło całkowite wyludnienie znacznych terytoriów, nawet jeżeli towarzyszyły im zmiany klimatyczne, niekorzystne dla rozwoju osadnictwa na niektórych terenach.

Musimy więc Uczyć sic; z dalszą obecnością lokalnych odmian kultury łużyckiej w starszym i zapewne także w środkowym okresie lateńskim na terenach pozostających poza obrębem kultury pomorskiej czy jastorf-skiej. Zdanie to zgodnie podtrzymuje wielu badaczy¹⁵. J. Kostrzewski nawet wielokrotnie wspominał o istnieniu enklaw czystej kultury łużyckiej na terenie Wielkopolski w okresie lateńskim, w obrąbie terytorium zajętego w zasadzie przez kulturę pomorską¹*.

n

Zagadnienie lateńskiej fazy kultury łużyckiej najlepiej dotąd rozpracowane zostało na terenie Czech. Problemem tym zajmował się głównie J. Filip¹⁷, który wyróżnił tak zwany typ tumowski w ramach lateńskiej fazy kultury łużyckiej¹*.

Mianem typu turnowskiego określa się materiały schyłkowej fazy kultury łużyckiej z północno-wschodniej części Czech, datowane Już na okres lateński. Spotykamy tu płaskie groby ciałopalne popielnicowe, wyposażone w ceramikę ręcznie lepioną. Wyroby ceramiczne wykonywane są w dalszym ciągu w nawiązaniu do starych halsztackich tradycji (ryc. 2), obserwuje się jednak wyraźne tendencje do upraszczania form halsztackich. Przeważa tu stosunkowo grubościenna ceramika o szorstkiej lub chropowaconej powierzchni. Występują misy o brzegu zagiętym do środka. masywne kubki i czerpaki oraz garnki beczułkowate lub jajowate, często o wyodrębnionych dnach, zdobione oszczędnie dołkami, guzkami lub listwą poniżej brzegu. Rozpowszechnił się także lateński zwyczaj pogrubiania krawędzi naczyń. W obrębie typu turnowskiego występują też naczynia wazowate o brzuścach baniastych i wyodrębnionych szyjach o nieco rozchylonym brzegu (ryc. 2 a.b). Naczynia te zdobione są orna-