skanowanie0038

Obieg pieniężny

Odtworzenie charakteru obiegu.monetarnego w cesarstwie rzymskim oraz zachodzący® w nim w ciągu stuleci przemian możBwe jest na podstawie nie tyle bardzo skąpych w tyflfl punkcie relacji starożytnych autorów, ile analizy materiału numizmatycznego. Nie możenfl wprawdzie pokusić się o określenie w liczbach bezwzględnych stopnia nasycenia rynku piofl niądzem kruszcowym oraz zaspokojenia występujących w życiu ekonomicznym potrze® niemniej możliwe jest operowanie w tym zakresie liczbami względnymi. Przybliżone pro® porcje pomiędzy nasileniem emisji monet poszczególnych nominałów za rządów danego! władcy są uchwytne przez ustalenie stopnia rzadkości konkretnych jednostek monet^H nych. Szczególnie przydatne są do tego celu największe kolekcje monet starożytnych i ich 11 publikowane katalogi, choć kolekcjonerzy przede wszystkim szukali i nabywali monety II cenniejsze, a więc rzadsze. Także badania archeologiczne wnoszą w tym zakresie wielo istotnych informacji, gdyż np. masa monet, znajdowanych pojedynczo na obszarze kon^| kretńego rzymskiego miasta lub obozu legionowego, odzwierciedla w pewnym przybijaj źeniu proporcje nominałowe występujące rzeczywiście w obiegu. Tutaj jednak z kolejki w związku z dostawaniem się owych sztuk do ziemi najczęściej w charakterze zguby, należni liczyć się z tym, iż będą to przede wszystkim monety zdawkowe, gdyż cenniejszych strzeżor^H bardziej pieczołowicie — a zatem, że rzeczywiste proporcje liczbowe między emisjami posz^B czególnych metali będą w tym wypadku znaeznie zachwiane.

Proporcje chronologiczne, występujące w obiegu wśród monet danego nominału W określonym miejscu i czasie, ilustrowane są w sposób najpełniejszy przez strukturę skarbó w, stanowiących najczęściej przypadkowo wyrwany z cyrkulacji i stezauryzowany, a następnie z różnych przyczyn nie podjęty przez depozytariusza fragment kursującej masy pieniężni ncj. W tym zakresie posiadamy nieprzebrany wprost — i stale narastający — materiał badawczy, sięgający setek i tysięcy skarbów monet rzymskich, pochodzących z epoki cesar- | stwa, odkrytych na terenie ówczesnego imperium, a także poza jego granicami. Większości tych zespołów niewątpliwie rozproszyła się po różnych kolekcjach lub po prostu uległa® przetopieniu, znaczna część jednak dotarła do rąk badaczy i po opracowaniu została opubli- ® kowana. Ogólna liczba pochodzących z terenów dawnego imperium i zbadanych, choćbJ^J w dość wydatnej, reprezentatywnej części, oraz następnie opublikowanych skarbów monet fl rzymskich okresu cesarstwa przekracza znacznie tysiąc. Pochodzą one oczywiście przedni wszystkim z okresów niepokojów i walk, kiedy częste były wypadki, źe właściciel nie był ® w stanie podjąć zdeponowanego uprzednio skarbu. Niemniej wśród znanych obecnie® zespołów reprezentowane są wszelkie epoki i rodzaje kruszcu, a także — chociaż oczywiści^® nierównomiernie — wszystkie tereny rozległego cesarstwa i wiele obszarów pozalimes|^B wych, nieraz odległych od granic imperium.-

Skarby owe reprezentują niejednokrotnie ogromne bogactwo i siłę nabywczą. Naj-fl| większy zbadany skarb srebrnych monet rzymskich, odkryty w okresie międzywojennym® w Reka-Devnia w Bułgarii, zawierał przeszło 80000 denarów i antoninianów do połowy® III w. i ważył ok. 300 kg. Skarb z Dorchester w Anglii obejmował przeszło 20000, az La 1 V o nera we Włoszech z górą 4600Ó antoninianów z III w. Z Paryża pochodzi zespół przeszło ! 1000 aureusów z I-II w. W Kolonii odkryto z początkiem XX w. wielki skarb monet fl złotych i srebrnych, zawierający ok. 20000 denarów i ok. 1000 aureusów z I-III w.; nie-® stety tylko część tego skarbu (ok. 3000 monet) została opracowana. Ogromny skarb późno- 1

ł klinik fuli monet brązowych wykopano w rui mu li sin ioAy( nogo Wiininacjum w pobliżu KlHuulu == zoHpól ten Uczył ok. 100000 zdawkowych monet z IV-V w. i ważył ok. 125 kg.

jb lin turnic dokonywane są dalsze odkryciu, niekiedy bardzo cenne, systematycznie toż glJ.il/,UJ,|. ii i q publikacje kolejnych skarbów. W 1970 r. odkryto w Liberchies w Belgii jeden ii imJwI^kH/ych znanych dotychczas skarbów złotych monet epoki wczesnego cesarstwu /u %|PiHjąuy 368 aureusów z I-II w. o łącznej wadze ok. 2,5 kg. Jeszcze większy skarb złotych ftmiitH, tym razem późnorzymskich, odkryto w 1963 r. w Szikdncs na Węgrzech, gdzie było

]439 solidów z pierwszej połowy V w. o łącznej wadze ok. 6,5 kg.

Informacje o odkryciach tego rodzaju pozwalają na odtworzenie w ogólnych zarysach || puk (liry obiegu pieniężnego w cesarstwie rzymskim, będącej jednym z istotnych elementów Hgp dziejów gospodarczych. Rynek pieniężny i obieg monetarny były ściśle związane z ogól-lli) aytuucją ekonomiczną imperium, przechodząc okresy stabilizacji lub kryzysu.

[ Początki cesarstwa, a zwłaszcza panowanie Augusta, przyniosły stabilizację systemu I f ho nulu niego, wpływając na unormowanie obiegu pieniężnego po długim okresie walk j niepewności sytuacji. W polityce menniczej cesarzy I i II w. dość harmonijnie występowały Hiuimly złote (aureusy), srebrne (denary) i brązowe (zwłaszcza asy). W znacznie mniej-l#yc li ilościach emitowano kwinary złote i srebrne oraz brązową drobnicę w postaci kwad-1,111,10 w i semisów.

Niezależnie od bieżącej produkcji menniczej w I w. n.e. uczestniczyły nadal w obiegu |ukt) pełnoprawna moneta emisje repubUkańskie, szczególnie denary, stanowiące jeszcze do początków II w. dość pokaźny procent w masie kursującej monety srebrnej. Dopiero w 107 r. cesarz Trajan zarządził wycofanie z obiegu monet sprzed panowania Nerona (54-*6H), u więc bitych według wyższej stopy menniczej niż późniejsze. Dekret Trajana nie był ’ wprawdzie przestrzegany w pełni rygorystycznie, niemniej przyczynił się do praktycznej eliminacji z obiegu monety z czasów republiki i pierwszych cesarzy.

W 1 i II w. istniała pewna specjalizacja funkcji poszczególnych rodzajów pieniądza, /Jolo odgrywało w obiegu rolę praktycznie niezbyt wielką, stanowiąc głównie przedmiot le/auryzacji. Najbardziej powszechnym środkiem wymiany w większych transakcjach, ii także w handlu międzyregionalnym, były emitowane w wielkich ilościach srebrne denary. Tytułem przykładu podam kilka cen zanotowanych w źródłach z epoki wczesnego cesar-•lwu. W połowie I w. modius (niespełna 9 litrów) zboża kosztował mniej więcej 1 denara, miody niewolnik zaś 300 denarów; roczny żołd legionisty rzymskiego wynosił wówczas 225 denarów. W pierwszej połowie III w. funt mięsa (ok. *(_s kg) kosztować miał 2 denary, nieco już zdewaluowane po reformie Septymiusza.

Pieniądz brązowy w zasadzie obsługiwał tylko rynek lokalny, przy czym w zachodnich prowincjach cesarstwa kursowały emisje senatorskie, pochodzące z centralnej mennioy w Rzymie, we wschodnich zaś autonomiczne monety poszczególnych miast.

Gospodarka pieniężna uległa zachwianiu na przełomie II i III w. w wyniku gwałtownego obniżenia jakości srebrnej monety za Septymiusza Sewera w' 194 r. oraz dokonanej wkrótce, w latach 214-215, reformy monetarnej Karakalli i wprowadzeniu wyraźnie nieekwiwalentncgo antoniniana. Pieniądz srebrny stał sięa monetą kredytową, nie posiadąjąc już pełnego pokrycia swej wartości nominalnej i siły nabywczej w zawartym w nim kruszcu, /uchwiało to w poważnym stopniu pozycję srebrnej monety, Hlunowiąccj przecież poiUluwę obiegu pieniężnego, jakkolwiek szerokie kręgi, ludności nawet po dewaluacji obdarzały leszom denary przez powion ozas znacznym zaufaniem.

289

lilatoryka I, 1