Skanowanie 10 03 11 29 (10)

1

1

Pojęcie

organizacji

Organizacja

podmiotu

przedmiotu

działania

286

nikach pedagogiki o organizacji mówi się głównie w związku z „systemem klasowo-lekcyjnym” lub w kontekście rozważań odnoszących się do pracy nauczycieli i uczniów. Zapewne nie są to sprawy błahe, ale nie wolno sądzić, że na tym wyczerpuje się problematyka organizacyjna wychowania.

Chcąc w sposób właściwy określić naturę „strukturalnego wymiaru edukacji”, należy wyjść od idei wychowania jako działalności kształtującej ludzi (w znaczeniu poprzednio zdefiniowanym), gdyż działania polegające na zmienianiu przedmiotu oraz na kształtowaniu ludzi różnią się między sobą istotnie pod względem organizacyjnym, strukturalnym.

Rzeczywiście, pojęcie organizacji musi być — i jest w rzeczywistości — rozumiane nieco inaczej, gdy odnosi się do działań pierwszego i drugiego rodzaju. W przypadku działań polegających na konstruowaniu obiektów materialnych odnosi się ono, praktycznie biorąc, tylko do struktury i zachowania podmiotu działania. Na przykład stosujemy je do charakterystyki budowy i funkcjonowania zespołu pracowniczego (np. brygady) wskazując na to, że istnieje w nim określone zróżnicowanie ról — wymagane podziałem pracy — oraz że w kolejnych fazach procesu produkcyjnego zespół ten zachowuje się tak a nie inaczej (organizacja w sensie statycznym i dynamicznym, rzeczowym i czynnościowym). Większość definicji „organizacji”, będących dziś w obiegu, odnosi się właśnie do tego przypadku. Gdy mówi się np. że organizacja (ludzka) to „bycie całością złożoną z części funkcyjnie wyspecjalizowanych i przystosowanych do potrzeb całości”, to ma się na myśli specyficzne cechy działającego podmiotu, który tworzy system (współdziałających osobników), a nie zbiór, prostą agregację ludzi. Jest to system tworzący całość, a zarazem strukturalnie zróżnicowany, zdolny do osiągania złożonych celów.

Zauważmy teraz, że to pojęcie organizacji, które odnosi się do działań polegających na zmianie przedmiotów materialnych, nie jest w pełni wystarczające dla opisu działań, polegających na kształtowaniu ludzi. W tym drugim bowiem przypadku mamy do czynienia z osobowym, a w przypadku edukacji także często z wieloosobowym „przedmiotem działania”. Na przykład zbiór uczniów w szkole jako obiekt oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych charakteryzuje się nie tylko składem, ale i określoną strukturą (podział na równohezne grupy klasowe homogeniczne pod względem wieku). Struktura ta pozostaje w określonych współzależnościach z wszystkimi pozostałymi elementami szkoły jako systemu działania.

Tak więc w przypadku działań polegających na kształtowaniu ludzi pojęcie organizacji odnosi się nie tylko do działającego podmiotu, lecz również do przedmiotu działania. Zamiast jednej orga-

Roman Schulz

nizacj i mamy tu więc dwie organizacje: jedna jest charakteiysiyi /na dla struktury (i zachowania) dzialajqcego podmiotu, druga — dla struktury i zachowania przedmiotu działania. Dopiero z połączenia obydwu tych organizacji powstaje nowa struktura, jakościowo odmienny system działania, n a d - o r g a n i z a c j a, właściwa i charukrerysrcz-na zarazem dla działań implikujących kształtowanie ludzi.

Dzięki tym ustaleniom zbliżyliśmy się do samego sedna problemu organizacyjnego w oświacie. Według podanego wcześniej określenia, wychowanie jest działalnością polegającą na kształtowaniu osobowości ludzi (głównie przedstawicieli dorastającego pokolenia) przez przekazywanie im odpowiednich elementów doświadczenia zbiorowego. Konstytutywną zatem cechą wychowania jako praktyki jesL polaryzacja osób (i ról) związanych z przekazem oraz odbiorem treści kulturowych. W każdej formie pedagogicznej działalności zaznacza się odrębność (a zarazem zespolenie) dwóch kategorii osób (i ról): kształtujących i kształtowanych, nauczających i uczących się, wywierających wpływ i podlegających wpływowi, przekazujących wiadomości i odbierających je. Okoliczność ta stanowi podstawę i punkt wyjścia do należytego ujęcia problemu organizacyjnego w pedagogice.

Jak już dowiedliśmy, pojęcie organizacji wychowania odnosi się Organizacja jako

i    i .    .    .    i . i    . i r    zespolenie

przede wszystkim i w pierwszym rzędzie do rozmaitych rorm ze- podmiotu spolenia (oraz interakcji) podmiotu i przedmiotu w procesie edukacyj- wychowania¹ nym. Zespolenie to przybiera postać rozmaitych ugrupowań społecznych (ściślej: agencji socjalizacyjnych) — na przykład: szkól, przedszkoli, internatów, domów dziecka — i dokonuje się ze względu na potrzebę komunikowania kultury w wymiarze międzypokoleniowym.

Agencje socjalizacyjne mogą przybierać różny stopień złożoności w zależności od realizowanego programu wychowania; od najprostszego (np. układ „korepetytor—uczeń”) po najbardziej skomplikowany (np. układ „system szkolny—całe dorastające pokolenie").

Wtórnie i w drugim rzędzie pojęcie organizacji odnosi się do struktury (bądź zachowania) podmiotu i przedmiotu interpretowanvch oddzielnie, jako człony większej całości, jako odrębne i autonomiczne struktury. Wówczas organizacja także może przybierać rozmaity stopień złożoności w zależności od skali i programu działania rozważanych ośrodków uspołecznienia (por. np. stopień złożoności podmiotu oraz przedmiotu wychowania w rodzinie oraz w szkole).

Rezultaty wychowania. Każda planowa działalność człowieka kończy się określonym wynikiem. Nie inaczej jest w przypadku działań polegających na kształtowaniu ludzi, w szczególności — działań edukacyjnych. Na oznaczenie wytworów (produktów) tvch działań używa się w pedagogice różnych określeń: rezultaty wychowania, efekty dydaktyczno-wychowawcze, wyniki nauczania, osiągnięcia

Elementy pedagogicznego obrazu wychowania