skanuj0003 (463)

mowy. Jeśli te badania są właściwie pomyślane, stanowią jedno i to samo. Ponieważ każdym sensownym zdaniem można się na mocy jego znaczenia posłużyć do wykonania określonej czynności mowy (lub grup czynności mowy), a w każdej możliwej czynności mowy można w zasadzie nadać ścisłe sformułowanie w zdaniu czy zdaniach (przyjąwszy właściwy kontekst wypowiedzi), badanie znaczenia zdań i badanie czynności mowy nie są dwoma niezależnymi badaniami, lecz jednym badaniem prowadzonym z dwóch różnych punktów widzenia”¹⁵.

W teorii aktów mowy wyróżnia się następujące czynności (akty) mowy:

1)    czynności lokucyjne = wypowiadanie słów (morfemów i zdań),

2)    czynności illokucyjne = stwierdzanie, zapytywanie, rozkazywanie, obiecywanie itd.,

3)    czynności perlokucyjńe = skutki, następstwa, jakie czynno* śd mowy mogą mieć dla określonych działań, myśli, przekonań itp., np. argumentując można nakłonić czy przekonać kogoś, ostrzegając można przestraszyć lub zaalarmować, prosząc można skłonić do zrobienia czegoś itd.¹⁶.

Czynności (akty) mowy składają się z następujących działań:

1)    wykonywanie czynności wypowiadania — wypowiadanie słów (morfemów, zdań),

2)    wykonywanie czynności zdaniowych — odnoszenie się i orzekanie,

3)    wykonywanie czynności illokucyjnych —stwierdzanie, zapytywanie, rozkazywanie, obiecywanie itd.¹⁷

Powtórzmy: akt (czynność) mowy to podstawowa lub najważniejsza jednostka komunikacji językowej. Komunikacja językowa ma charakter społeczny, ponieważ oznacza ona zjawisko porozumiewania się pojedynczych ludzi oraz grup ludzkich ze sobą za pomocą języka. Język jest zatem narzędziem, środkiem porozumiewania się. Jako taki pełni on określone funkcje. Za podstawę ich

¹⁵    Ibidem, s. 31.

¹⁶    Por. jw., s. 37—39.

¹⁷    Jw., s. 37.

określenia przyjmuje się różne kryteria, w związku z czym różnie owe funkcje są opisywane.

3. Jednym z pierwszych badaczy, który zajął się określeniem funkcji języka, był austriacki filozof, psycholog i językoznawca Karl Buhler. Teoria lingwistyczna K. Buhlera, wyłożona w pracy Die Sprachteorie. Die Darstellungsfunktion der Sprache, oparta była na czterech aksjomatach. Z naszego punktu widzenia najbardziej interesuje nas aksjomat A. Istota języka — głosi ten aksjomat — polega na komunikacji głosowej, w której jedna osoba drugą o czymś powiadamia; powstaje wtedy akt mowy {parole), na który składają się: konkretne zjawisko dźwiękowe (z n a k) Z oraz trzy elementy pozostające względem niego w określonych relacjach: 1) nadawca — ten, kto emituje dźwięki, 2) odbiorca — ten, kto je odbiera, 3) rzeczywistość — to, co jest zastępowane przez dźwięki. W ten sposób powstaje następujący układ:

Rzeczywistość

Rys. 6.

W schemacie tym trójkąt oznacza cechy językowe znaku, podłożone pod niego koło — cechy konkretne (fizyczne) znaku; części trójkąta wystające poza koło symbolizują fakt, że nie wszystko w znaku językowym jest wyrażone konkretnie (fizycznie), pewne elementy wynikają ze struktury znaku i są uzupełniane przez odbiorcę; na odwrót: części koła wystające poza trójkąt symbolizują fakt, że nie wszystko, co konkretne (fizyczne) w znaku, jest językowo ważne (relewantne). Z kolei linie równoległe łączące trzy elementy pozajęzykowe z dźwiękami oz-

29