skanuj0040 (32)

kim tzw. „koziołki”. Są to metalowe lub drewniane podstaw dla umieszczania na nich kopyta konia.

Występują ponadto: „widłak”, tj. młotek o ciężarze ok 1/2 kg. mający jedną stronę rozdzieloną w dwa końce, a drugą lekko wypukłą (tabl. LXIV. rys. 3). Dalej rożkuwacz inaczej „obcinak” w kształcie siekierki służący do obcinania ufnali i wybijania z kopyta starych gwoździ. Noże do kopyta służące do wyrównywania i oczyszczania przed założeniem podkowy. Podobnym czynnościom służy tzw. strug do kopyta.

Następnymi w kolejności narzędziami pomocniczymi są przedmioty do obsługi paleniska. Składają się na nie łopatka

0    żelaznej rączce, służąca do narzucania paliwa. Mała półokrągła łopatka do poruszania węgła w palenisku. Tak zwany „kro-pocz" żelazny pręt z otworkiem do umieszczania szmaty, a służący do kropienia⁸¹.

Powszechnie używanym, niemal do ostatnich czasów, narzędziem była gwoździownica zwana „naglajzą” lub ..nagrajzą”. Jest to żelazna płytka w kształcie owalu lub prostokąta, w której znajdują się otwory o różnych średnicach⁸². Ciekawy przykład takiej gwoidziownicy mamy z m. Czeszewo pow. Września (tabl. LXV. rys. 3).

Przy wspomnianym wyżej pomieszczeniu zwanym warsztatem znajduje się zazwyczaj imadło zwane niekiedy „śrubszta-kiem"⁸*. Składają się no nie dwie ruchome szczęki połączone śrubą i rączką, przy pomocy której można je odpowiednio zwierać i rozluźniać (tabl. LXV, rys. 8).

Do ostrzenia narzędzi, tak własnych, jak i wykonanych przez kowala, służy toczydło nuzywano „ostrzakiem”⁵⁴. Jest to stosunkowo duży okrągły kamień wykonany z piaskowca, umieszczony na osi z korbą do obracania w ten sposób, aby zawsze jedna jego połowa znajdowała się w korytku z wodą służącą do jego nawilżania⁸⁸. Podstawa do kamienie nazywa się „kozłem”*⁸ (tabl. LXIV, rys. 4).

Poza omówionymi przy budynku stałymi urządzeniami kuźni

1    piecem, dochodzi tu Jeszcze miech kowalski, który stanowi niezbędny przedmiot wyposażenia kuźni. Jeszcze stosunkowo

niedawna znana była Jego tona* pierwotna, mianowicie h j'-dnodzic)ny Składał dc oo z dwu desek połączonych 6m Z dołu znajdował sic otwór, a w zwężeniu dysza do ‘muchiwania powietrza do paleniska. Ten rodzaj miecha miał |fdiuik znacznie mniejszą intensywność wdmuchiwania powie-irsa"' Hardziej doskonalą formę stanowi miech dwudzielny urywany jeszcze obecnie. Zbudowany on Jest z trzech desek opiętych skórzaną powloką. Deska dolna posiada dwa otworki ml wnątrz przykryte w ten sposób, że otwierają się w momencie wpuszczania powietrza, a zamykają przy jego wdmu-• Mwanlu do paleniska. W środku miecha znajduje się druga dnb również z otworami, przez które to powietrze przechodzi do komory górnej, zawartej między deską 2 a 3. Z komory górnej połączona jest dysza do wdmuchiwania powietrza (tabl. I.XIV. rys. 1). W momencie rozpoczęcia wdmuchiwania miech Jest wypełniony powietrzem. Kowal przez naciśnięcie (podniesienie) dolnej deski wypycha powietrze poprzez górną komorę dn paleniska. Następnie puszcza rączkę umieszczoną przy dolin*) desce i tym samym opada ona na dół. powodując napełnienie dolnej komory.

Paliwo

W chwili obecnej powszechnie używanym opałem w kuźniach wiejskich jest węgiel lub koks, dający wysoką temperaturę. Wcześniej Jednak, co Jest dla nas szczególnie interesują-«c, używane były inne odmiany paliwa. W omawianych wyżej kuźnia di zachowały się 1 zostały znalezione bardzo liczne fragmenty węgla drzewnego. Przy badaniach należy Jednak zwra-cat baczną uwagę, aby nie zaliczyć do nich fragmentów spalonego drewna z konstrukcji budynku. Węgiel kuźniczy znajduje tu się na ogół w małych około 10 na Ifi mm kawałeczkach l robi wrażenie Jakby rozmytego.

Dane ze źródeł pisanych pozwalają stwierdzić, że węgiel drzewny był u kowali wiejskich przygotowywany bezpośrednio

91